Hierboven de Nederlandse Israëlische Holocaust-overlevende Mirjam Bolle in haar huis in Jeruzalem, 20 januari 2016. (AP Photo/Sebastian Scheiner)
Tijdens de nazi-bezetting van Amsterdam, en terwijl ze in twee gevangenkampen zat, schreef Mirjam Bolle brieven aan haar verloofde maar deze brieven heeft ze nooit opgestuurd. Ze hoopte deze brieven met hem te kunnen delen na de oorlog.
Maar toen de twee uiteindelijk herenigd werden, besloot ze het verleden achter zich te laten en ze weg te stoppen. Nu, decennia later, heeft ze ze als memoires gepubliceerd.
Het resultaat is het boek met de titel ‘Ik Zal Je Beschrijven Hoe Een Dag Er Hier Uitziet’, achttien maanden van dagboekaantekeningen en observaties die volgens experts nieuw licht werpen op een van de meest controversiële erfenissen van de Holocaust – de Judenrat, oftewel de Joodse Raad – de duistere bureaucratie van tussenpersonen die verantwoordelijk waren voor de uitvoering van nazi-orders.
Ze werden door mede-Joden vaak veracht als verraders, maar Bolle verdedigt hun daden. Ze zegt dat de Judenrat weinig keus had en er toch in slaagde de klap voor de gemeenschap te verzachten.
Als secretaresse van de Joodse Raad van Amsterdam was ze op de hoogte van hun handelen en zegt dat ze erin zijn geslaagd levens te redden door de deportatiebevelen van de nazi's te voorkomen.
“De Duitsers besloten dat er een Judenrat zou komen, daar hadden wij niets mee te maken”, zei Bolle in de woonkamer van haar zorgvuldig onderhouden oude stenen huis in Jeruzalem, waar ze sinds de dood van haar man in 1992 alleen woont.
Duitsers deden wat ze wilden doen. Ik zeg altijd dat als de oorlog na twee jaar was geëindigd, niemand een probleem met de Judenrat zou hebben gehad.”
Maar na verloop van tijd gelooft Bolle dat ze hun nut hebben overleefd. De bijna 1.200 leden van de Joodse raad bleef een voorkeursbehandeling genieten, ook al veranderden ze in een bestuursorgaan voor de zogenaamde ‘Endlösung’ van de nazi’s, de geplande uitroeiing van het Joodse volk.
Voor sommigen was de last te zwaar om te dragen. Adam Czerniakow, hoofd van de Judenrat in het getto van Warschau, pleegde zelfmoord nadat hij gedwongen was Joden naar hun dood te deporteren.
De rol van Bolle was beperkter. Ze nam dictaten op, stuurde brieven en nam deel aan discussies toen voor het eerst melding werd gemaakt van het nazi-systeem van concentratiekampen.
“Het was een andere wereld… Je kunt niet beoordelen wat mensen deden”, zei ze. “Mensen die een relatief normaal leven leiden, kunnen het zich gewoon niet voorstellen.”
Zes miljoen Joden werden tijdens de Holocaust vermoord door de Duitse nazi’s en hun collaborateurs, waardoor een derde van het Jodendom in de wereld werd weggevaagd. Tegenwoordig zijn er nog minder dan 190.000 Holocaust overlevenden in Israël. Bolle behoort tot de oudste.
Israëls belangrijkste herdenkingsdag voor de Holocaust is in de lente, ter gelegenheid van de verjaardag van de opstand in het getto van Warschau – toen Joden in de Poolse hoofdstad een moedige, maar uiteindelijk gedoemde poging lanceerden om zich tegen de nazi’s te verzetten.
De Verenigde Naties hebben 27 januari uitgeroepen tot Internationale Holocaustherdenkingsdag, ter herdenking van de bevrijding van het vernietigingskamp Auschwitz in 1945.
De aantekeningen van Bolle begonnen op in 1943. Haar verloofde, Leo Bolle, was in 1938 vertrokken naar het toenmalige Britse mandaatgebied Palestina en zij was wat langer achtergebleven om te werken.
Haar brieven beschrijven Duitse invallen en deportaties, de strijd van de Judenrat om deze uit te stellen en haar eigen ontsnapping uit een razzia toen een Duitse officier haar redde door haar door de straat te begeleiden. Ze beschreef andere soldaten als ‘wilde beesten’ en legde uit hoe Joden werden neergeschoten door Duitse vuurpelotons.
Uiteindelijk werd ze naar Westerbork gestuurd, een doorgangskamp, voordat ze verder ging naar Bergen-Belsen, het beruchte Duitse kamp waar Anne Frank stierf.
Bolle slaagde erin haar verzamelde brieven naar buiten te smokkelen door ze in een overhemd te wikkelen, ze uit het zicht van een nazi-bewaker over het prikkeldraadhek te gooien en ze aan de andere kant op te halen. ‘Ik heb iets heel doms gedaan’, zei ze. “Als hij dat had gezien, zou ik hier vandaag niet zijn.”
In één segment schrijft ze aan haar verloofde dat “we jaren nodig zullen hebben om te praten over alles wat we hebben meegemaakt.”
Ze werden herenigd in juli 1944, vier jaar voordat Israël onafhankelijk werd, toen ze in het Heilige Land aankwam via een gevangenenruil van Nederlandse Joden tegen Duitse krijgsgevangenen. “Ik heb veel geluk gehad”, zei ze. In de hoop de oorlogsjaren achter zich te laten, bewaarde ze de brieven in een la en vergat ze tientallen jaren.
Haar ontberingen eindigden niet in Israël. Haar zoon, een piloot van de Israëlische luchtmacht, kwam om in de oorlog in het Midden-Oosten van 1967, en drie jaar later stierf haar jongste dochter bij een militair ongeval toen de jeep waarin ze reed over een Syrische mijn op de Golanhoogvlakte reed. Haar enige overgebleven kind, een dochter, stierf in 2011 door ziekte.
Dan Michman, hoofd van het International Institute for Holocaust Research bij het Israëlische Yad Vashem Holocaust-monument, zei dat Bolle’s inzichten bijzonder waardevol waren vanwege de omvang van de verschrikkingen in Nederland, waar 75 procent van de 140.000 Joden in het land werd uitgeroeid.
Hij zei dat de Joodse Raad in Amsterdam in de volksmond bekend was en werd omschreven als “Joods verraad”, maar slaagde er wel in ongeveer 35.000 Joden in dienst te nemen, die waren vrijgesteld van onmiddellijke deportatie.
“We naderen het moment dat alle overlevenden niet meer bij ons zullen zijn. Memoires zijn daarom erg belangrijk, maar nog belangrijker zijn dagboeken en brieven die in de periode zelf zijn geschreven”, zei hij. “Het zijn real-time documenten en daarom zijn ze erg belangrijk voor toekomstig lesgeven en bestuderen van de Holocaust.”
Bolle ontdekte de brieven in 2000 in een la en besloot ze later te publiceren. In 2014 verscheen er een Engelse vertaling.
Ondanks dat hij de Holocaust achter zich wil laten, blijkt uit één aantekening in het 280 pagina's tellende boek dat Bolle er zelfs als jongere vrouw veel om gaf om de herinnering levend te houden:
“Ik ben ijdel genoeg om te geloven dat dit dagboek over honderden jaren gevonden kan worden en als een belangrijke bron van informatie kan dienen”, schrijft ze op 29 januari 1944. “Daarom heb ik alle triviale dingen erbij vermeld, omdat ze misschien een buitenstaander een levendiger beeld geven... Misschien zullen onze kinderen het op een dag lezen.”
Copyright 2016 De Associated Press.
Comments