Yad Vashem - יָד וַשֵׁם:

“Want alzo zegt de Heere van de gesnedenen (diegenen die geen nageslacht hebben), die Mijn sabbatten houden, en verkiezen hetgeen, waartoe Ik lust heb, en vasthouden aan Mijn verbond; Ik zal hen ook in Mijn huis en binnen Mijn muren een plaats en een naam geven, beter dan der zonen en dan der dochteren; een eeuwigen naam zal Ik een ieder van hen geven, die niet uitgeroeid zal worden.”

Jesaja 56:4-5 De reden dat het Holocaustmonument in Jeruzalem 'Yad Vashem' is genoemd is om een nationale bewaarplaats op te richten voor de namen van Joodse slachtoffers van de Holocaust die na hun dood niemand hadden om hun naam te dragen.

~Geschiedenis en architectuur van het museum:

Het idee om in het historische Joodse thuisland een gedenkteken op te richten voor Joodse slachtoffers van de nazi-holocaust ontstond tijdens de Tweede Wereldoorlog als reactie op berichten over de massamoord op Joden in door de nazi's bezette landen. Yad Vashem werd voor het eerst voorgesteld in september 1942, tijdens een bestuursvergadering van het Joods Nationaal Fonds, door Mordechai Shenhavi, een lid van kibboets Mishmar Ha'emek.

In augustus 1945 werd het plan nader besproken tijdens een Zionistische bijeenkomst in Londen. In februari 1946 opende Yad Vashem een kantoor in Jeruzalem en een bijkantoor in Tel Aviv, en in juni van dat jaar riep de eerste plenaire vergadering bijeen. In juli 1947 werd de eerste conferentie over Holocaustonderzoek gehouden aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Door het uitbreken van de Onafhankelijkheidsoorlog in mei 1948 lagen de operaties echter twee jaar stil. In 1953 keurde de Knesset, het Israëlische parlement, unaniem de Yad Vashem-wet* goed, waarmee de Martelaren- en Heldenherdenkingsautoriteit werd ingesteld.

Yad Vashem werd in 1957 voor het publiek geopend. De exposities concentreerden zich op Joods verzet in het ghetto van Warschau, de opstanden in de vernietigingskampen Sobibor en Treblinka, en de strijd van overlevenden om Israël te bereiken.

De locatie van Yad Vashem aan de westkant van de berg Herzl, een gebied zonder belangrijke historische associaties, werd gekozen om een symbolische boodschap van 'wedergeboorte' na vernietiging over te brengen.

Aan het einde van de lange gang van het nieuwe museum is een balkon met uitzicht over ‘Mevaseret Zion’. Dit symboliseert de ‘nadering van Jeruzalem’.

Het nieuwe Yad Vashem-museum is ontworpen door de Israëlisch-Canadese architect Moshe Safdie en vervangt het vorige 30 jaar oude museum.

Het nieuwe gebouw bestaat uit een lange gang die is verbonden met 10 tentoonstellingszalen, elk gewijd aan een ander hoofdstuk van de Holocaust.

Het museum heeft de vorm van een driehoekig betonnen ‘prisma’ dat door het landschap snijdt, verlicht door een 200 meter lang dakraam. Bezoekers volgen een vooraf ingestelde route die hen door ondergrondse galerijen voert die vertakken vanuit de centrale hal.

Bezoekers worden de galerijen binnengeleid door een reeks onoverbrugbare gaten die het symbool zijn van de onoverbrugbare kloven tijdens de Holocaust.

Het museum combineert de persoonlijke verhalen van 90 slachtoffers en overlevenden van de Holocaust en presenteert ongeveer 2500 persoonlijke voorwerpen, waaronder kunstwerken en brieven die zijn geschonken door overlevenden en anderen.

De oude historische vertoningen die draaien om antisemitisme en de opkomst van het nazisme zijn vervangen door exposities die zich richten op de persoonlijke verhalen van Joden die zijn omgekomen in de Holocaust.

Volgens Avner Shalev, conservator en voorzitter van het museum, is het doel van een bezoek aan het nieuwe museum het “in de ogen kijken van de individuen. Er waren geen zes miljoen slachtoffers, er waren zes miljoen individuele moorden."

Het nieuwe museum werd op 15 maart 2005 ingewijd in aanwezigheid van leiders uit 40 landen en voormalig secretaris-generaal van de VN Kofi Annan. ~De Hal van de Namen:

De Hal van de Names is een gedenkteken voor de 6 miljoen Joden die zijn vermoord in de Holocaust. De grote zaal bestaat uit twee koepels: een koepel is tien meter hoog, met een wederzijdse putachtige koepel uitgegraven in de ondergrondse rots, waarvan de basis gevuld is met water.

In de bovenste koepel bevinden zich 600 foto's van Holocaustslachtoffers en fragmenten van pagina's met getuigenissen. Deze worden weerspiegeld in het water op de bodem van de onderste kegel, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van wie de namen onbekend blijven.

Rondom het platform bevindt zich de circulaire repository, waarin de ongeveer 4,2 miljoen namen zijn ondergebracht die tot nu toe zijn verzameld, met lege ruimtes voor de namen die nog moeten worden ingediend.

Sinds de jaren vijftig heeft Yad Vashem ongeveer 110.000 audio-, video- en schriftelijke getuigenissen van overlevenden van de Holocaust verzameld. Naarmate de overlevenden ouder worden, is het programma uitgebreid met het bezoeken van overlevenden bij hen thuis om interviews op te nemen. Grenzend aan de hal is een studieruimte met een geautomatiseerde databank waar bezoekers online kunnen zoeken naar de namen van Holocaustslachtoffers.

~ Kunstgalerij:

Yad Vashem herbergt 's werelds grootste collectie kunstwerken die zijn gemaakt door Joden en andere slachtoffers van de nazi-bezetting in 1933-1945.

Yehudit Shendar, de senior kunstconservator van Yad Vashem, houdt toezicht op een collectie van 10.000 stuks en voegt er 300 stuks per jaar aan toe, waarvan de meeste zijn geschonken door families van overlevenden of op zolders zijn ontdekt.

Opgenomen in de collectie zijn werken van: Alice Lok Cahana, Samuel Bak, Felix Nussbaum.

~Synagoge:

De synagoge in Yad Vashem toont Judaica van vernietigde synagogen in Europa.

Er zijn eenendertig verschillende items te zien, waaronder vier Thora-arken en verschillende andere Judaicia uit heel Europa. De vier arks, die allemaal uit Roemenië komen, werden naar Yad Vashem gebracht met de steun van wijlen Prof. Nicolae Cajal, destijds voorzitter van de Federatie van de Joodse Gemeenschappen in Roemenië en met de steun van de Roemeense regering.

In 1998 reisden Yehudit Inbar, directeur van de afdeling Musea, en Haviva Peled Carmeli, Senior Artifacts Curator, door Roemenië om op te sporen wat er nog over was van een eens zo bloeiende Joodse gemeenschap. Onder de ontdekte items was een ark die werd gevonden in het huis van een lokale Roemeen die hem als kledingkast gebruikte, de Torah Ark van de Apple Merchants Association Synagogue in Iasi en het verrafelde Torah Ark-gordijn uit Cluj.

De belangrijkste, functionerende façade van een Torah Ark komt uit Barlad, Roemenië. Daarnaast zijn er rituele artikelen uit Polen, Griekenland, Transnistrië (Moldova), Duitsland en Slowakije.

“De Yad Vashem-synagoge zal dienen als een gedenkteken voor de vernietigde gebedshuizen van het Europese Jodendom. Het zal een getuigenis zijn van het onverwoestbare geloof, de rijke spirituele wereld van het Europese Jodendom en de buitengewone wil van het Joodse volk om te overleven, te herinneren en te herbouwen,” aldus Avner Shalev, voorzitter van het Yad Vashem-directoraat.

~De Hal van Herinnering:

Het belangrijkste monument in Yad Vashem is de Hal van Herinnering. De strenge constructie met betonnen muren en een laag tentachtig dak staat leeg, op een eeuwige vlam na.

In de zwarte basaltvloer zijn de namen gegraveerd van 21 nazi-vernietigingskampen, concentratiekampen en moordplaatsen in Midden- en Oost-Europa. Ook de naam Westerbork is er gegraveerd. Een crypte voor de herdenkings(eeuwige) vlam bevat as van slachtoffers.

De toegang tot de Hal van Herinnering is omzoomd met bomen die zijn geplant ter ere van niet-Joodse mannen en vrouwen - 'Rechtvaardigen onder de Naties' - die, met gevaar voor eigen leven, probeerden Joden te redden van de Holocaust.

~De Vallei van de Gemeenschappen:

De Vallei van de Gemeenschappen in Yad Vashem is een monument dat letterlijk uit natuurlijk gesteente is gegraven. Meer dan 5000 namen van gemeenschappen zijn gegraveerd op de stenen muren in de Vallei van de Gemeenschappen. Elke naam herinnert aan een Joodse gemeenschap die al honderden jaren bestaat; voor de bewoners vormde elke gemeenschap een hele wereld. Tegenwoordig blijft er in de meeste gevallen niets anders over dan de naam.

De vallei is uit de aarde gegraven - er is niets bovengronds gebouwd. Het is alsof wat in de loop van een millennium op het aardoppervlak was opgebouwd - duizend jaar Joods gemeenschapsleven - plotseling werd verzwolgen. De namen van de gemeenschappen zijn gegraveerd op de 107 muren, wat ongeveer overeenkomt met de geografische indeling van de kaart van Europa en Noord-Afrika.

Bij de ingang van de vallei staat de inscriptie:

"Dit monument herdenkt de Joodse gemeenschappen die zijn vernietigd door nazi-Duitsland en zijn collaborateurs, en de weinige die hebben geleden maar overleefden in de schaduw van de Holocaust. Meer dan duizend jaar woonden Joden in Europa en organiseerden gemeenschappen om hun eigen identiteit te behouden. In in periodes van relatieve rust bloeide de Joodse cultuur, maar in periodes van onrust werden Joden gedwongen te vluchten. Waar ze zich ook vestigden, ze schonken de mensen onder wie ze leefden hun talenten. Hier worden hun verhalen verteld.."

~Het gedenkteken voor de gedeporteerden:

Het gedenkteken voor de gedeporteerden werd opgericht in Yad Vashem als een monument voor de miljoenen Joden die in veewagens werden gedreven en vanuit heel Europa naar de vernietigingskampen werden vervoerd.

Een originele veewagen, toegeëigend door de Duitse spoorwegautoriteiten en door de Poolse autoriteiten aan Yad Vashem gegeven, staat in het midden van de gedenkplaats.

Hoewel het symbool de reis naar vernietiging en vergetelheid symboliseert, met uitzicht op de heuvels van Jeruzalem, brengt het monument ook de hoop en het geschenk van het leven van de staat Israël en Jeruzalem, de eeuwige hoofdstad van het Joodse volk, over.

De bomen rond het monument werden geplant nadat een overlevende van de holocaust, die in de wijk Jeruzalem tegenover het monument woonde, klaagde dat ze elke ochtend de veewagen uit haar keukenraam zag. Ze kon dit niet verdragen, dus werden er bomen geplant om het zicht te belemmeren.

~Het Kinder Monument: Naar mijn mening is dit het meest hartverscheurende monument in Yad Vashem.

Ongeveer 1,5 miljoen Joodse kinderen zijn vermoord in de holocaust. Ze worden speciaal herdacht in dit indrukwekkende monument, een ondergrondse grot waarin de flikkerende vlammen van herdenkingskaarsen worden weerspiegeld in een oneindig aantal spiegels die kleine lichtjes in de heersende duisternis maken.

Buiten de ingang van de grot is een gedenkteken van stenen geplaatst.

Als je het Kindermonument verlaat, wacht er nog een gedenkteken. Dit is een standbeeld van Janusz Korczak en de kinderen van zijn weeshuis.

Volgens het U.S. Holocaust Memorial Museum zullen volledige statistieken over het tragische lot van kinderen die stierven tijdens de Holocaust nooit bekend worden. Sommige schattingen lopen op tot 1,5 miljoen vermoorde kinderen. Dit cijfer omvat meer dan 1,2 miljoen Joodse kinderen, tienduizenden Roma-kinderen en duizenden geïnstitutionaliseerde gehandicapte kinderen die onder het naziregime in Duitsland en bezet Europa zijn vermoord.

~Nathan Rapoport:

Nathan Rapoport (1911-1987), was een Joodse beeldhouwer die werd geboren in Warschau, Polen.

In 1936 won hij een studiebeurs om in Frankrijk en Italië te studeren. Hij vluchtte naar de Sovjet-Unie toen de nazi's Polen binnenvielen. De Sovjets boden hem aanvankelijk een studio aan, maar dwongen hem later om als handarbeider te werken. Na het einde van de oorlog keerde hij terug naar Polen om te studeren aan de Academie voor Schone Kunsten in Warschau.

In 1950 emigreerde Rapoport naar de Verenigde Staten, waar hij tot aan zijn dood in 1987 in New York woonde.

Zijn beeldhouwwerken die op openbare plaatsen staan zijn onder meer:

-Monument voor Mordechai Anielewicz in kibboets Yad Mordechai.

-The Last March, bronzen beeldhouwwerk in Yad Vashem, Jeruzalem.

-De opstand in het getto van Warschau, bronzen beeldhouwwerk in Yad Vashem, Jeruzalem.

Rechtvaardigen onder de Volkeren‎:

Rechtvaardigen onder de Volkeren, in het Hebreeuws, חסידי אומות העולם, is een eretitel die door de staat Israël wordt gegeven aan niet-Joden die tijdens de Holocaust hun leven op het spel hebben gezet om Joden te redden van uitroeiing door de nazi's.

De term is afkomstig van het concept van 'rechtvaardige heidenen,' een term die in het rabbijnse Judaïsme wordt gebruikt om te verwijzen naar niet-Joden, die zich houden aan de zeven wetten van Noach:

1. Het verbod op afgoderij.

2. Het verbod op moord.

3. Het verbod op diefstal.

4. Het verbod op seksuele immoraliteit.

5. Het verbod op godslastering.

6. Het verbod om vlees van een dier te eten terwijl het nog leeft.

7. De vereiste om rechtbanken in stand te houden om rechtsmiddelen te bieden.

Om erkend te worden als 'Rechtvaardig', moet een persoon aan verschillende criteria voldoen:

1.Alleen een Joodse partij kan een voordracht indienen;

2. Een familielid of Jood helpen zich tot het Christendom te bekeren is geen criterium voor erkenning;

3. De hulp moet herhaald en/of substantieel zijn; En

4. Hulp moet worden verleend zonder dat er enig financieel voordeel tegenover staat (hoewel het dekken van normale uitgaven zoals huur of voedsel acceptabel is).

5. De persoon kan niet het bloed van onschuldigen aan zijn handen hebben.

Een persoon die wordt erkend als 'Rechtvaardige onder de Volkeren' omdat hij risico's heeft genomen om Joden te helpen tijdens de Holocaust, krijgt een medaille op zijn/haar naam, een erecertificaat en het recht om zijn/haar naam toe te voegen op de Muur van Eer in de Tuin van de Rechtvaardigen in Yad Vashem in Jeruzalem (de laatste is in plaats van het planten van een boom, dat werd stopgezet wegens ruimtegebrek). De onderscheidingen worden uitgereikt aan de Rechtvaardigen of hun nabestaanden tijdens een ceremonie in Israël, of in hun land van verblijf via de kantoren van de diplomatieke vertegenwoordigers van Israël.

Deze ceremonies worden bijgewoond door vertegenwoordigers van de lokale overheid en krijgen veel media-aandacht.

Minstens 130 'rechtvaardige heidenen' hebben zich in Israël gevestigd. Ze werden verwelkomd door de Israëlische autoriteiten en kregen het staatsburgerschap. Halverwege de jaren tachtig kregen ze recht op een bijzonder pensioen.

Sommigen van hen vestigden zich in het Britse Mandaat Palestina vóór de oprichting van Israël kort na de Tweede Wereldoorlog, of in de beginjaren van de nieuwe staat Israël, terwijl anderen later kwamen. Degenen die eerder kwamen, spraken vaak vloeiend Hebreeuws en zijn nu geïntegreerd in de Israëlische samenleving.

Hieronder een grafiek met de namen en nummers van Rechtvaardigen onder de Volkeren - per land & etnische afkomst, per 1 januari 2014:

Albanië - 69

Italië - 610

Armenië - 24

Japan - 1

Oostenrijk - 95

Letland - 134

Wit-Rusland - 601

Litouwen - 871

België - 1.665

Luxemburg - 1

Bosnië - 42

Macedonië - 10

Brazilië - 2

Moldavië - 79

Bulgarije - 20

Montenegro - 1

Chili - 1

Nederland**- 5.351

China - 2

Noorwegen - 52

Kroatië - 109

Polen - 6.454

Cuba - 1

Portugal - 2

Tsjechië - 114

Roemenië - 60

Denemarken*- 22

Rusland - 189

Equador - 1

Servië - 131

Egypte - 1

Slowakije - 539

El Salvador - 1

Slovenië - 7

Estland - 3

Spanje - 6

Frankrijk - 3.760

Zweden - 10

Georgië - 1

Zwitserland - 45

Duitsland - 553

Turkije - 1

Groot-Brittannië (incl. Schotland) - 21

Oekraïne - 2.472

Griekenland - 321

VS - 4

Hongarije - 810

Vietnam - 1

Ierland - 1

Totaal: 25.271 * De Deense ondergrondse verzocht om al haar leden die hebben deelgenomen aan de redding van de Joodse gemeenschap niet afzonderlijk op de lijst te plaatsen, maar als één groep te herdenken.

** Inclusief twee personen die oorspronkelijk uit Indonesië komen, maar in Nederland wonen.

Hieronder zal ik enkele van de beroemde 'Rechtvaardigen onder de Volkeren' noemen en beschrijven. 1. Janusz Korczak (1878 - 1942):

Janusz Korczak werd geboren als Henryk Goldsmit in Warschau op 22 juli 1878. Tijdens zijn jeugd speelde hij met kinderen die arm waren en in slechte buurten woonden; zijn passie voor het helpen van kansarme jongeren ging door tot in zijn volwassenheid. Hij studeerde geneeskunde en had ook een veelbelovende carrière in de literatuur. Toen hij zijn carrière in de literatuur en geneeskunde opgaf, veranderde hij zijn naam in Janusz Korczak, een pseudoniem afgeleid van een 19e-eeuwse roman, 'Janasz Korczak en de mooie Swordsweeperlady.'

In 1912 richtte Korczak een Joods weeshuis op, 'Dom Sierot', in een gebouw dat hij ontwierp om zijn vooruitstrevende onderwijstheorieën te bevorderen. Hij stelde zich een wereld voor waarin kinderen hun eigen wereld structureerden en experts werden in hun eigen zaken. Joodse kinderen tussen de zeven en veertien jaar mochten daar wonen terwijl ze naar Poolse openbare scholen en door de overheid gesponsorde Joodse scholen gingen. Het weeshuis opende in 1921 een zomerkamp, dat tot de zomer van 1940 in gebruik bleef.

Behalve dat hij directeur was van Don Sierot en een ander weeshuis, 'Nasz Dom', was Korczak ook arts en auteur, werkte hij bij een Poolse radiozender, was hij directeur van een experimentele school, publiceerde een kinderkrant en was docent aan een Poolse Universiteit. Korczak diende ook als getuige-deskundige in een districtsrechtbank voor minderjarigen. Hij werd bekend in de Poolse samenleving en ontving vele onderscheidingen. De opkomst van het antisemitisme in de jaren dertig beperkte alleen zijn activiteiten met Joden.

In 1934 en 1936 bezocht Korczak Palestina en werd beïnvloed door de kibboetsbeweging. Na zijn reizen was Korczak ervan overtuigd dat alle Joden naar Palestina moesten verhuizen.

De Duitsers bezetten Polen in september 1939 en het ghetto van Warschau werd opgericht in november 1940. Het weeshuis werd verplaatst naar het ghetto. Korczak kreeg veel aanbiedingen om het ghetto uit te worden gesmokkeld, maar hij weigerde omdat hij de kinderen niet in de steek wilde laten.

Op 5 augustus 1942 voegde Korczak zich bij bijna 200 kinderen en personeelsleden van weeshuizen, waarvan sommigen niet Joods waren, voor de deportatie naar Treblinka, waar ze allemaal ter dood werden gebracht.

2. Emilie Schindler (1907 - 2001):

De echtgenoot van Emilie Schindler, Oscar Schindler, werd een begrip als een van de grote filantropen van de eeuw en redde 1300 Joden van een wisse dood in de vernietigingskampen van de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Terwijl de inspanningen van Oscar Schindler om honderden Joden te redden alom bekend zijn dankzij het boek van Keneally en de film Schindler's List, liet de filmversie Emilie aan de zijlijn staan. Nu probeert een nieuw Duitstalig boek 'Ich, Emilie Schindler' van de Argentijnse schrijfster Erika Rosenberg aan te tonen dat Emilie net zo betrokken was bij het beschermen van Joden tegen de nazi's. De biografie belicht de moed van Emilie Schindler tijdens de Holocaust en portretteert haar niet alleen als een sterke vrouw die samenwerkt met haar man, maar ook als een heldin op zich.

Emilie Pelzl werd geboren op 22 oktober 1907 in de stad Alt Moletein, een dorp in het door Duitsland bevolkte grensgebied van wat toen de Republiek Tsjechoslowakije was. Emilie herinnerde zich later de plaatselijke predikant, een oude vriend van de familie, die de jonge Emilie had opgedragen haar vriendschap met een jonge Jodin, Rita Reif, te beëindigen. Emilie trotseerde de pastoor en behield haar vriendschap met Rita, totdat Rita in 1942 door de nazi's werd vermoord voor de winkel van haar vader.

Emilie Pelzl zag de lange, knappe en extraverte Oscar Schindler voor het eerst toen hij aan de deur kwam van de boerderij van haar vader in Alt Moletein. Het was 1928 en Oscar verkocht elektromotoren.

Na een verkering van zes weken trouwden ze op 6 maart 1928.

Emilie's vader had Oscar een bruidsschat gegeven van 100.000 Tsjechische kronen, een aanzienlijk bedrag in die tijd, en al snel kocht hij een luxe auto en verspeelde de rest aan uitstapjes. In haar 'A Memoir Where Light And Shadow Meet' herinnert Emilie zich hoe ze worstelde om hem te begrijpen:

"Ondanks zijn tekortkomingen had Oscar een groot hart en stond hij altijd klaar om iedereen te helpen die in nood was. Hij was minzaam, aardig, buitengewoon genereus en liefdadig, maar tegelijkertijd helemaal niet volwassen. Hij loog en bedroog mij voortdurend, en keerde later terug met spijt, als een jongen die op kattenkwaad is betrapt, steeds weer om vergeving vragend - zodat wij weer helemaal opnieuw zouden kunnen beginnen."

In de jaren dertig, nu zonder werk, sloot Oscar Schindler zich aan bij de nazipartij, net als vele anderen in die tijd. Hij zag de mogelijkheden die de oorlog met zich meebracht, en hij volgde de SS op de hielen toen de Duitsers Polen binnenvielen.

Oscar verhuisde in zijn eentje naar Krakau, waar hij het appartement van een Joods gezin overnam. Steekpenningen in de vorm van geld en illegale goederen op de zwarte markt vloeiden rijkelijk van Schindler en gaven hem de controle over een geëmailleerde goederenfabriek in Joodse handen, 'Deutsch Emailwaren Fabrik', dicht bij het Joodse getto. Schindler had voornamelijk Joodse arbeiders in dienst. Op dat moment waren ze de goedkoopste arbeid.

Maar langzaam, terwijl de brutaliteit van de nazi's versnelde met moord, geweld en terreur, begon het plan van de nazi's van voor de totale uitroeiing van de Joden tot Schindler in al zijn afschuw door te dringen - hij begon de Joden niet alleen als goedkope arbeidskrachten te zien, maar ook als moeders, vaders en kinderen, blootgesteld aan meedogenloze slachtingen.

Schindler beloofde de Joden die voor hem werkten dat ze nooit zouden verhongeren, dat hij ze zo goed mogelijk zou beschermen. En dat deed hij door zijn eigen arbeidersbarakken op het fabrieksterrein te bouwen om het lijden van het leven in het nabijgelegen werkkamp Plaszow te verlichten. Hij gaf zoveel mogelijk Joodse arbeiders een veilige haven en drong er bij de bezettende nazi's op aan dat ze 'essentiële arbeiders' waren. een status die hen weghield van intimidatie en moorden.

In de fabriek van Schindler werd niemand geraakt, niemand vermoord, niemand naar vernietigingskampen gestuurd. Maar de omstandigheden in de fabriek waren verre van comfortabel. Bevroren, door luizen geteisterde gevangenen leden nog steeds aan tyfus en dysenterie.

Tot de bevrijding van de lente van 1945 gebruikten de Schindlers alle middelen die tot hun beschikking stonden om de veiligheid van de Schindler-Joden te verzekeren. Ze gaven elke pfennig die ze hadden uit en Emilie's juwelen werden verkocht om voedsel, kleding en medicijnen te kopen. Ze richtten een geheim sanatorium op in de fabriek met op de zwarte markt gekochte medische apparatuur. Hier verzorgde Emilie de zieken. Degenen die het niet overleefden, kregen een passende Joodse begrafenis op een verborgen kerkhof - aangelegd en betaald door de Schindlers.

Latere onderzoeken hebben onthuld dat de Schindlers ongeveer 4 miljoen Duitse mark hebben uitgegeven om hun Joden uit de vernietigingskampen te houden - een enorme som geld voor die tijd.

De fabriek bleef 7 maanden lang granaten produceren voor de Duitse Wehrmacht. In al die tijd is er geen enkele bruikbare schaal geproduceerd; geen enkele kwam door de militaire kwaliteitstests.

Op een nacht in de laatste weken van de oorlog werd Emilie, die alleen handelde terwijl Oscar in Krakau was, geconfronteerd met nazi's die 250 Joden in vier wagens van Golechau naar een vernietigingskamp vervoerden. Ze slaagde erin de Gestapo over te halen deze Joden naar het fabriekskamp te sturen "in verband met de voortgaande productie van de oorlogsindustrie". In haar A Memoir herinnert ze zich:

"We vonden de bouten van de treinwagon vastgevroren... het schouwspel dat ik zag was een nachtmerrie die bijna onvoorstelbaar was. Het was onmogelijk om de mannen van de vrouwen te onderscheiden: ze waren allemaal zo uitgemergeld - de meesten wogen minder dan zeventig pond, ze zagen eruit als skeletten. Hun ogen straalden als gloeiende kolen in het donker"

Van de 250 in de wagons waren er dertien dood. Gedurende die nacht en vele nachten daarna werkte Emilie onvermoeibaar om deze Joden te rehabiliteren. Hiervoor werd een grote ruimte in de fabriek ontruimd. Nog drie mannen stierven, maar voorzichtig herstelden de anderen zich geleidelijk.

Vandaag herinneren de overlevende Schindler-Joden zich hoe Emilie onvermoeibaar werkte om voedsel veilig te stellen en op de een of andere manier erin slaagde de zieken van extra voedsel en appels te voorzien.

Een Joodse jongen, Lew Feigenbaum, brak zijn bril en stopte Emilie in de fabriek en vertelde haar: "Ik heb mijn bril gebroken en kan niet zien .." Toen de Schindler-Joden naar Brunnlitz werden overgebracht, regelde Emilie een recept voor de bril af te halen in Krakau en bij haar af te leveren in Brunnlitz.

Feiwel (tegenwoordig Franciso) Wichter, 75, was nummer 371 op Schindler's List, de enige van de Schindler-Joden die in Argentinië woonden:

“Zolang ik leef, zal ik altijd een oprechte en eeuwige dankbaarheid hebben voor lieve Emilie. Ik denk dat ze het gevaar heeft overwonnen vanwege haar moed, intelligentie en vastberadenheid om het juiste en menselijke te doen. Ze had een enorme energie en ze was als een moeder. “

Een andere overlevende, Maurice Markheim, nr. 142 op de lijst, herinnerde zich later:

"Ze heeft ergens op de zwarte markt een hele vrachtwagen brood vandaan gehaald. Ze belden me om het uit te laden. Ze was met de SS aan het praten en door de manier waarop ze zich omdraaide en praatte, kon ik een brood onder mijn shirt stoppen. Ik zag dat ze dit met opzet deed. Een brood was op dat moment goud.. Er is een oude uitdrukking: achter de man staat de vrouw, en ik geloof dat zij de grote mens was.”

In mei 1945 was het allemaal voorbij. De Russen trokken Brunnlitz binnen. De avond daarvoor verzamelde Schindler iedereen in de fabriek, waar hij en Emilie diep emotioneel afscheid van hen namen. De Schindlers - en de 1300 Schindler-Joden - hadden het overleefd.

Het leven van Oscar Schindler na de oorlog was een lange reeks van mislukkingen. Hij probeerde tevergeefs filmproducent te worden en werd direct na de oorlog van zijn nationaliteit beroofd. Door bedreigingen van voormalige nazi's voelde hij zich onzeker in het naoorlogse Duitsland en vroeg hij een inreisvergunning aan voor de Verenigde Staten. Hij werd geweigerd omdat hij lid was geweest van de nazi-partij.

Hierna vluchtte hij met Emilie, zijn minnares en een dozijn Schindler-Joden naar Buenos Aires in Argentinië. De Schindlers vestigden zich in 1949 als boeren, eerst met het fokken van kippen en daarna met nutria's. Ze werden financieel ondersteund door de Joodse organisatie Joint en andere dankbare Joden. Maar Oskar Schindler had geen succes en in 1957 ging hij failliet en reisde alleen terug naar Duitsland, waar hij 17 jaar vervreemd bleef van zijn vrouw. Schindler bracht de rest van zijn leven door met donaties van de Schindlerjuden. Hij en Emilie werden in 1962 door Yad Vashem tot Rechtvaardigen onder de Naties benoemd. Oscar werd begraven op de katholieke begraafplaats op de berg Sion in Jeruzalem.

Hij heeft Emilie nooit meer gezien.

Emilie bleef in Argentinië, waar ze rondkwam van een klein pensioen uit Israël en een pensioen van $ 650 per maand uit Duitsland. Haar enige familielid, een nichtje, woonde in Beieren, Duitsland.

In 1995 onderscheidde Argentinië haar met de Orde van Mei, de hoogste eer die wordt toegekend aan buitenlanders die geen staatshoofd zijn. In 1998 besloot de Argentijnse regering haar een pensioen te geven van $ 1000 per maand totdat haar financiële situatie verbeterde. Ze werd door Argentinië uitgeroepen tot een ereburger.

In juli 2001, tijdens een bezoek aan Berlijn, Duitsland, overhandigde een tengere Emilie documenten met betrekking tot haar man aan een museum. Emilie Schindler stierf vrijdagavond 5 oktober 2001 in een Berlijns ziekenhuis.

Emilie was verbitterd en gedesillusioneerd: "Hij gaf zijn Joden alles - en mij niets."

Maar ze was in staat om zowel haar liefde als haar bitterheid jegens hem in één zin uit te drukken, hem een dronkaard en womanisor te noemen, maar ook te zeggen:

"Als hij was gebleven, had ik voor hem gezorgd."

In A Memoir vertelt Emilie over haar innerlijke gedachten toen ze zijn graf bezocht, meer dan zevenendertig jaar nadat hij was vertrokken:

"Eindelijk ontmoeten we elkaar weer .. Ik heb geen antwoord gekregen, mijn liefste, ik weet niet waarom je me in de steek hebt gelaten .. Maar wat zelfs je dood of mijn ouderdom niet kan veranderen, is dat we nog steeds getrouwd zijn, dit is hoe we zijn voor God. Ik heb je alles vergeven, alles .. " 3.Oskar Schindler(1908 - 1974):

Schindler, een etnische Duitser, werd geboren op 28 april 1908 in Zwittau, Oostenrijk-Hongarije, wat nu Moravië in de Tsjechische Republiek is. Schindler groeide op met alle privileges die voor geld te koop waren. Hij is katholiek geboren.

Hij liet nooit een kans voorbijgaan om geld te verdienen en marcheerde op de hielen van de SS Polen binnen.

Hij dook halsoverkop de zwarte markt en de onderwereld in en sloot al snel vriendschap met de lokale Gestapo-topmannen.

Zijn hernieuwde connecties hielpen hem een fabriek te verwerven die hij runde met de goedkoopste arbeidskracht die er was: Joods.

Aanvankelijk leek hij op elke andere, zich toeëigende Duitse industrieel, gedreven door winst en onbewogen door de manier waarop hij winst maakte. Maar langzaamaan veranderde er iets.

In december 1939, toen het bezette Polen werd verscheurd door de wreedheid van de Holocaust, zette Schindler zijn eerste aarzelende stappen van de duisternis van het nazisme naar het licht van de heldenmoed. "Als je zag dat een hond verpletterd zou worden onder een auto", zei hij later over zijn acties in oorlogstijd, "zou je hem dan niet helpen?"

Voor het uitbreken van de oorlog was Polen een betrekkelijk veilig toevluchtsoord voor Europese Joden geweest - de Joodse bevolking van Krakau telde meer dan 50.000.

Maar toen Duitsland binnenviel, begon de vernietiging onmiddellijk en het was genadeloos. Joden werden in overvolle getto's gedreven, willekeurig geslagen en vernederd, op vreselijke wijze vermoord. Joodse eigendommen en bedrijven werden standrechtelijk vernietigd of toegeëigend door de SS en 'verkocht' aan nazi-'investeerders', onder wie de snel pratende, rokkenjagende, op geld beluste Schindler.

Niet lang na de overname van zijn 'Emalia'-fabriek - die geëmailleerde goederen en munitie produceerde om het Duitse front te bevoorraden - begon het oppakken van de Joden, om ze naar de vernietigingskampen te transporteren, serieus.

De Joodse accountant van Schindler bracht hem in contact met de weinige Joden die nog over vermogen beschikten. Ze investeerden in zijn fabriek en in ruil daarvoor zouden ze daar kunnen werken en misschien gespaard blijven. Hij werd overgehaald om meer Joodse arbeiders in dienst te nemen, waarbij hij hun vaardigheden als 'essentieel' bestempelde, waarmee hij de nazi's betaalde zodat ze in Krakau konden blijven. Schindler verdiende geld, maar iedereen in zijn fabriek kreeg te eten, niemand werd geslagen, niemand werd gedood. Het werd een oase van menselijkheid in een woestijn van moord en doodslag.

Naarmate de brutaliteit van de Holocaust escaleerde, werd Schindler's bescherming van zijn Joodse arbeiders steeds actiever. In de zomer van 1942 was hij getuige van een Duitse inval in het Joodse getto. Toen hij zag hoe onschuldige mensen massaal in treinen werden gepakt op weg naar een zekere dood, werd er iets in hem wakker.

"Na deze dag zou geen normaal denkend persoon kunnen nalaten te zien wat er zou gebeuren", zei hij later. "Ik was nu vastbesloten alles te doen wat in mijn macht lag om het systeem te verslaan."

In de herfst van 1944 was de Duitse greep op Polen verzwakt. Toen het Russische leger naderde, probeerden de nazi's wanhopig hun liquidatieprogramma af te ronden en stuurden ze alle overgebleven Joden de dood in. Maar Schindler bleef trouw aan de 'Schindlerjuden', de arbeiders die hij 'mijn kinderen' noemde.

Na de liquidatie van het getto van Krakau en de overbrenging van vele Joden naar het concentratiekamp Plaszow, gebruikte Schindler zijn invloed om een afdeling van het kamp op te zetten voor 900 Joodse arbeiders in zijn fabriekscomplex in Zablocie en maakte zijn, nu beroemde lijst van de arbeiders, die hij nodig zou hebben voor de werking ervan.

De fabriek opereerde een jaar op de nieuwe locatie en maakte defecte granaten voor Duitse kanonnen. De omstandigheden waren grimmig, zowel voor de Schindlers als voor de arbeiders. Maar Schindler redde de meeste van deze arbeiders toen hij zijn fabriek in oktober 1944 naar Brunnlitz (Sudetenland) verplaatste.

Schindler bracht de rest van zijn leven door met donaties van de Schindlerjuden. Hij stierf op 9 oktober 1974.

4. Raoul Wallenberg(1912- ?):

Raoul Wallenberg was een Zweedse diplomaat in het door de nazi's bezette Hongarije die een uitgebreide en succesvolle missie leidde om de levens van bijna 100.000 Hongaarse Joden te redden. Hoewel zijn inspanningen om Joden te redden van de Holocaust een van de meest gewaardeerde aspecten van die tijd zijn, is zijn lot en uiteindelijke dood tot op de dag van vandaag onbekend.

Raoul Wallenberg werd geboren op 4 augustus 1912, drie maanden na de dood van zijn vader.

Raoul behoorde to een van de beroemdste families in Zweden, de grote familie Wallenberg. Het was een familie die gedurende verschillende generaties in het land bijdroeg aan bankiers, diplomaten en politici in Zweden. Raoul's vader, Raoul Oscar Wallenberg, was officier bij de marine, en zijn neven Jacob en Marcus Wallenberg waren twee van de beroemdste bankiers en industriëlen van Zweden.

Wallenberg, eerst naar rechts met enkele vrienden in Israël in 1936

In 1935 behaalde hij zijn bachelorgraad in de architectuur. Maar de markt voor architecten was klein in Zweden, dus stuurde zijn grootvader hem naar Kaapstad, Zuid-Afrika, waar hij stage liep bij een Zweeds bedrijf dat bouwmaterialen verkocht. Na zes maanden regelde zijn grootvader een

nieuwe baan voor hem bij een Nederlands bankkantoor in Haifa, Palestina.

Het was in Palestina dat hij voor het eerst Joden ontmoette die uit Hitlers Duitsland waren ontsnapt. Hun verhalen over de nazi-vervolgingen raakten hem diep. Misschien omdat hij een zeer humane levenshouding had en omdat hij een druppel Joods bloed bezat (de grootvader van Raoul's grootmoeder was een Jood genaamd Benedicks die tegen het einde van de 18e eeuw in Zweden aankwam).

Wallenberg keerde in 1936 vanuit Haifa terug naar Zweden en hervatte zijn oude interesse voor zaken. Binnen acht maanden was Wallenberg mede-eigenaar en internationaal directeur van de Mid-European Trading Company.

Door zijn reizen in het door de nazi's bezette Frankrijk en in Duitsland zelf leerde Raoul snel hoe de Duitse bureaucratie functioneerde. Ook maakte hij verschillende reizen naar Hongarije en Boedapest. Hongarije was toen nog een relatief veilige plek in een vijandige omgeving.

In de lente van 1944 was de wereld grotendeels wakker geworden en besefte wat Hitler's "definitieve oplossing voor het Joodse probleem" eigenlijk betekende. In mei 1944 bereikte het eerste authentieke ooggetuigenverslag van wat er gebeurde in het vernietigingskamp Auschwitz eindelijk de westerse wereld. Het kwam van twee Joden die samen uit de gaskamers en nazi-Duitsland waren ontsnapt.

Hitlers plannen voor de uitroeiing van het Europese Jodendom waren nu bekend. Begin 1944 woonden er nog naar schatting 700.000 Joden in Hongarije, een land dat zich al in 1941 bij Duitsland had gevoegd in de oorlog tegen de Sovjet-Unie.

Toen de Duitsers in 1943 de slag om Stalingrad verloren, wilde Hongarije het voorbeeld van Italië volgen en een aparte vrede eisen. Hitler belde het Hongaarse staatshoofd, Miklós Horthy, en eiste dat hij blijk zou blijven geven van solidariteit met Duitsland. Toen Horthy weigerde aan deze eisen te voldoen, liet een woedende Hitler het Duitse leger in maart 1944 Hongarije binnenvallen.

Kort daarna volgden de deportaties van Hongaarse Joden naar de concentratiekampen. Voor de overgrote meerderheid van deze Joden was de enige bestemming Auschwitz-Birkenau in het zuiden van Polen.

Hoewel de Duitsers begonnen met het deporteren van Joden van het Hongaarse platteland, wisten de Joodse burgers van Boedapest dat ook hun beurt spoedig zou komen. Wanhopig zochten ze hulp bij ambassades van de neutrale landen waar voorlopige identiteitsbewijzen werden afgegeven voor Joden met speciale banden met deze landen.

Het Zweedse gezantschap in Boedapest slaagde erin met de Duitsers te onderhandelen dat de dragers van deze beschermende passen als Zweedse staatsburgers zouden worden behandeld en zouden worden vrijgesteld van het dragen van de gele Davidster op hun borst.

Het was Per Anger (foto hierboven), een jonge diplomaat bij de legatie in Boedapest, die de eerste van deze Zweedse beschermende passen initieerde. (In 1982 ontving Per Anger de eer van 'Righteous Among the Nations' van Yad Vashem voor zijn heldhaftige acties om Joden te redden tijdens de oorlog.)

In korte tijd gaf het Zweedse gezantschap 700 passen af, hoewel dit slechts een druppel op een gloeiende plaat was vergeleken met het enorme aantal Joden dat door Hitler werd bedreigd. Om het hoofd te bieden aan het grote aantal Joden dat hulp zocht, vroeg het gezantschap om onmiddellijke versterking van het personeel van de buitenlandse afdeling in Stockholm.

In 1944 richtten de Verenigde Staten The War Refugee Board (WRB) op, een organisatie die is opgericht met als missie Joden te redden van vervolging door de nazi's.

Boedapest, herfst 1944. Wallenberg rechts met Hongaarse collega's

De WRB realiseerde zich al snel dat er serieuze pogingen werden ondernomen van Zweedse zijde om de Joodse bevolking in Hongarije te redden. De vertegenwoordiger van de WRB in Stockholm riep een commissie bijeen met prominente Zweedse Joden om te beslissen welke geschikte personen een missie in Boedapest konden leiden voor een uitgebreide reddingsoperatie.

Onder de deelnemers bevond zich Koloman Lauer, zakenpartner van Raoul Wallenberg, gekozen als expert op het gebied van Hongarije. De eerste keuze van de commissie was Folke Bernadotte, voorzitter van het Zweedse Rode Kruis en een familielid van de Zweedse koning. Nadat Bernadotte door de Hongaarse regering was afgekeurd, stelde Koloman Lauer voor om zijn zakenpartner - Raoul Wallenberg - te vragen de missie te leiden, waarmee hij benadrukte dat Wallenberg bekend was met Hongarije door de vele reizens die hij daar had gemaakt terwijl hij voor hun gezamenlijke bedrijf werkte.

Raoul werd als te jong en onervaren beschouwd, maar Lauer was volhardend in zijn overtuiging dat Wallenberg de juiste man was - een snelle denker, energiek, moedig en medelevend. En hij had een beroemde naam.

Al snel keurde de commissie Wallenberg goed en eind juni 1944 werd hij benoemd tot eerste secretaris van de Zweedse legatie in Boedapest met de missie een reddingsoperatie voor de Joden te starten.

Raoul schreef een memo aan het Zweedse ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij was vastbesloten om niet verstrikt te raken in de protocol- en papierwerkbureaucratie van de diplomatie. Hij eiste volledige toestemming om zaken te doen met wie hij wilde, zonder eerst contact te moeten opnemen met de ambassadeur.

Hij wilde ook het recht hebben om diplomatieke koeriers buiten de gebruikelijke kanalen te sturen. De memo was zo ongebruikelijk dat hij helemaal naar premier Per Albin Hansson werd gestuurd, die de koning raadpleegde voordat hij aankondigde dat de eisen waren goedgekeurd.

Tegen de tijd dat Wallenberg in juli 1944 in Boedapest aankwam, hadden de Duitsers, onder leiding van SS-officier Adolf Eichmann, al meer dan 400.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen uit Hongarije gedeporteerd. Ze waren tussen 14 mei en 8 juli met 148 goederentreinen gedeporteerd.

Slechts ongeveer 230.000 Joden, van een bevolking die ooit bijna driekwart miljoen telde, waren nu over.

Diezelfde juli bereidde Eichmann een plan voor dat in één dag de hele Joodse bevolking in Boedapest zou uitroeien, de enige Hongaarse regio die overbleef met grote groepen Joden intact. In een rapport aan Berlijn schreef hij echter dat "de technische details een paar dagen zullen duren".

Als dit plan maar was uitgevoerd, zou de missie van Raoul Wallenberg volkomen zinloos zijn geweest, aangezien de "Joodse kwestie" voor de Joden van Boedapest 'permanent opgelost' zou zijn.

Horthy, het staatshoofd, ontving intussen een brief van de Zweedse koning, Gustaaf V, met een oproep om alle deportaties stop te zetten. Horthy stuurde een briefje terug naar de Zweedse koning waarin hij zei dat hij "alles zou doen wat in zijn macht ligt om ervoor te zorgen dat de principes van menselijkheid en gerechtigheid worden gerespecteerd".

Kort daarna werden de deportaties van de nazi's in Hongarije geannuleerd en werd zelfs een trein met 1600 Joden aan de grens tegengehouden en teruggestuurd naar Boedapest.

Vreemd genoeg keurden de Duitse autoriteiten de annulering van de deportaties goed. Eichmann kon niets anders doen dan afwachten en zich aan zijn plan houden.

Gedurende deze tijd was minister Carl Ivar Danielsson hoofd van de Zweedse gezantschap. Zijn naaste assistent was secretaris Per Anger. Raoul Wallenberg leidde nu de afdeling die verantwoordelijk was voor het helpen van de Joden. Voordat Wallenberg zelfs maar begon, hielp het hoofd van het Rode Kruis in Hongarije, Valdemar Langlet (foto hieronder), de Zweedse gezantschap al door gebouwen te huren voor het Rode Kruis en borden als 'The Swedish Library' of 'The Swedish Research Institute' op hun deuren te plaatsen. De gebouwen werden toen gebruikt als schuilplaatsen voor Joden.

Raoul Wallenberg maakte geen gebruik van traditionele diplomatie. Hij schokte min of meer de diplomaten van de Zweedse legatie met zijn onconventionele methoden. Alles, van steekpenningen tot bedreigingen met afpersing, werd met succes gebruikt. Maar toen de rest van de staf van de legatie zag hoe Wallenbergs tactiek resultaten opleverde, kreeg hij al snel hun onvoorwaardelijke steun.

Wallenbergs eerste taak was het ontwerpen van een Zweedse beschermingspas om de Joden te helpen tegen de Duitsers en hun Hongaarse bondgenoten. In eerdere ervaringen had Wallenberg opgemerkt dat zowel de Duitse als de Hongaarse autoriteiten zwak waren voor flitsende symbolen en daarom liet hij de passen in geel en blauw drukken met het wapen van de Drie Kronen van Zweden in het midden en de juiste stempels en handtekeningen door.

Een beschermingsbrief (Schutzpass), uitgegeven door de Zweedse legatie in Boedapest, aan de Hongaarse Jood Lili Katz. Het document draagt de initiaal W van Wallenberg in de linker benedenhoek

Natuurlijk hadden de beschermende passen van Wallenberg geen enkele werkelijke waarde volgens internationale wetten, maar ze lokten respect uit.

Bij de start kreeg Wallenberg slechts toestemming om 1500 van zijn passen uit te geven. Hij slaagde er echter snel in om nog eens 1000 te onderhandelen, en door beloften en loze dreigementen aan het Hongaarse ministerie van Buitenlandse Zaken slaagde hij er uiteindelijk in om het quotum te verhogen tot 4500 beschermende passen.

In werkelijkheid slaagde Wallenberg erin om meer dan drie keer zoveel beschermende passen af ​​te geven als officieel was toegestaan. Zo controleerde hij een staf van enkele honderden medewerkers - allemaal Joden - en vanwege hun werk met Wallenberg hoefden ze de vernederende gele ster niet te dragen.

Op 15 oktober verklaarde de Horthy dat hij vrede met de Sovjets wilde. Maar zijn radiotoespraak was nog maar net uitgezonden toen de Duitse troepen het bevel overnamen. Horthy werd onmiddellijk omvergeworpen en vervangen door de leider van de Hongaarse nazi's, Ferenc Szálasi. Szálasi was de leider van de Arrow Cross-organisatie, die net zo gevreesd werd als de Duitse nazi's vanwege hun wrede methoden tegen de Joodse bevolking. Adolf Eichmann keerde terug naar Hongarije en kreeg de vrije hand om de terreur tegen de Joden voort te zetten.

Het was op dit punt dat Wallenberg begon met het bouwen van 'Zweedse'huizen' - zo'n 30 huizen waar Joden hun toevlucht konden zoeken. Voor elke deur hing een Zweedse vlag en Wallenberg verklaarde de huizen tot Zweeds grondgebied. Het aantal inwoners van de ‘Zweedse huizen’ liep al snel op tot 15.000.

Andere neutrale gezantschappen in Boedapest begonnen het voorbeeld van Wallenberg te volgen door hun eigen beschermingspassen uit te geven, en een aantal diplomaten uit andere landen werd zelfs geïnspireerd om hun eigen 'beschermingshuizen' te openen voor Joodse vluchtelingen.

Tegen het einde van de oorlog, toen de situatie steeds wanhopiger werd, gaf Wallenberg een vereenvoudigde vorm van zijn beschermende pas uit, één gekopieerde pagina met alleen zijn handtekening. In de bestaande chaos werkte zelfs dat.

De nieuw aangestelde Hongaarse nazi-regering liet direct weten dat met de machtswisseling de beschermingspassen niet meer geldig waren. Wallenberg liet zich echter niet afschrikken en raakte al snel bevriend met barones Elizabeth 'Liesel' Kemény, echtgenote van de minister van Buitenlandse Zaken, en met haar medewerking werden de passen weer geldig gemaakt.

Gedurende deze tijd begon Eichmann zijn meedogenloze 'dodenmarsen'. Hij zette zijn beloofde deportatieplan door door steeds grotere aantallen Joden te dwingen Hongarije te voet te verlaten. De eerste mars begon op 20 november 1944 en de omstandigheden langs de 200 kilometer lange weg tussen Boedapest en de Oostenrijkse grens waren zo erbarmelijk dat zelfs de nazi-soldaten die de Joden vergezelden er zelf over klaagden.

De marcherende Joden waren te tellen in de duizenden oneindige rijen uitgehongerde en gemartelde mensen. Raoul Wallenberg was de hele tijd aanwezig om beschermende pasjes, voedsel en medicijnen uit te delen. Hij dreigde en kocht om totdat hij degenen met Zweedse pasjes wist te bevrijden.

Toen de moordenaars van Eichmann de Joden in volle treinen vervoerden, intensiveerde Wallenberg zijn reddingspogingen. Hij klom zelfs in de treinwagons, stond op de rails, rende over de daken van de wagons en duwde hele paketten beschermende pasjes de treinwagons in. Soms kregen Duitse soldaten de opdracht het vuur te openen, maar ze waren zo onder de indruk van Wallenbergs moed dat ze opzettelijk te hoog mikten.

Wallenberg zou ongedeerd naar beneden kunnen springen en eisen dat de Joden met pasjes samen met hem de trein verlaten.

Tegen het einde van 1944 trok Wallenberg over de rivier de Donau van Boeda naar Pest, waar de twee Joodse getto's waren gelegen. Zelfs het eens minimale wetsniveau dat aan deze kant bestond, was nu verdwenen. Tegelijkertijd groeide de afdeling van Wallenberg bij de Zweedse legatie gestaag en hield uiteindelijk 340 mensen ’werk’. In hun gebouw woonden nog eens 700 mensen.

Wallenberg zocht wanhopig naar geschikte mensen om om te kopen en vond een zeer machtige bondgenoot in Pa'l Szalay (foto hieronder), een hoge officier bij de politie en een lid van Arrow Cross. (Na de oorlog was Szalay het enige lid van Arrow Cross (een nationaal-socialistische Hongaarse partij) dat niet werd geëxecuteerd. Hij werd vrijgelaten als erkenning voor zijn samenwerking met Wallenberg).

In de tweede week van januari 1945 ontdekte Wallenberg dat Eichmann een totaal bloedbad plande in het grootste getto van Boedapest. De enige die het kon stoppen was generaal August Schmidthuber, opperbevelhebber van de Duitse troepen in Hongarije.

Augustus Schmidtuber

Wallenbergs bondgenoot Szalay werd gestuurd om Schmidthuber een briefje te bezorgen waarin hij uitlegde hoe Wallenberg ervoor zou zorgen dat de generaal persoonlijk verantwoordelijk zou worden gehouden voor het bloedbad als het zou doorgaan en dat hij na de oorlog zou worden opgehangen als oorlogsmisdadiger. Het bloedbad werd op het laatste moment gestopt dankzij de actie van Wallenberg.

Twee dagen later arriveerden de Russen en troffen 97.000 Joden in leven aan in de twee Joodse getto's van Boedapest. In totaal overleefden 120.000 Joden de nazi-uitroeiing in Hongarije. Volgens Per Anger, Wallenbergs vriend en collega, heeft Wallenberg het leven gered van minstens 100.000 Joden.

Op 13 januari 1945 zag een oprukkende Sovjetlegereenheid een man op hen staan wachten voor een huis met een grote Zweedse vlag boven de deur. In vloeiend Russisch legde deze man, Raoul Wallenberg, aan een verbaasde Russische sergeant uit dat hij Zweeds zaakgelastigde was voor de door Rusland bevrijde delen van Hongarije. Wallenberg vroeg en kreeg toestemming om het Sovjet militaire hoofdkwartier in de stad Debrecen ten oosten van Boedapest te bezoeken.

Op 17 januari 1945, op weg uit de hoofdstad met Russische escorte, stopten Wallenberg en zijn chauffeur bij de 'Zweedse huizen' om afscheid te nemen van zijn vrienden.

Tegen een van zijn collega's zei Wallenberg dat hij niet zeker wist of hij de gast van de Rus of hun gevangene zou zijn, hoewel hij de hoop uitsprak dat hij binnen acht dagen terug zou zijn.

Raoul Wallenberg werd nooit meer gezien.

De Russen beweren dat hij op 17 juli 1947 in Russische gevangenschap stierf. Een aantal getuigenissen geeft echter aan dat hij na die datum leefde en dat hij tot in en door de jaren tachtig nog in leven zou kunnen zijn.

Maar waarom wilde Wallenberg contact met de Russen in Debrecen? En waarom arresteerden de Russen hem?

In november 1944 had Wallenberg op zijn afdeling een sectie opgericht die onder zijn leiding een gedetailleerd financieel steunplan voor de overlevende Joden zou maken. De Russen hadden niet dezelfde opvattingen over Joden en konden vermoedelijk niet begrijpen dat iemand zijn ziel had toegewijd om hen te redden. Daarom was het voor Wallenberg belangrijk om uitleg te geven over zijn reddingsoperatie.

De Russen geloofden daarentegen waarschijnlijk dat Wallenberg andere redenen had voor zijn reddingspogingen. Ze verdachten hem er waarschijnlijk van een Amerikaanse spion te zijn en stonden vrijwel zeker sceptisch tegenover Wallenbergs contact met de Duitsers.

Wallenberg en zijn chauffeur, Vilmos Langfelder, zijn nooit teruggekeerd uit Debrecen. Volgens betrouwbare getuigenissen werden ze gearresteerd en naar Moskou gestuurd. Ze werden gearresteerd door de NKVD, de organisatie die later bekend werd als de KGB, die Wallenberg en Langfelder volgens ooggetuigen in aparte cellen in de Lubjanka-gevangenis plaatste.

Op 8 maart 1945 maakte de door de Sovjet-Unie gecontroleerde Hongaarse radio bekend dat Raoul Wallenberg op weg naar Debrecen was vermoord, waarschijnlijk door Hongaarse nazi's of Gestapo-agenten. Dit zorgde voor een zekere passiviteit binnen de Zweedse regering. Minister van Buitenlandse Zaken Östen Undén en de Zweedse ambassadeur in de Sovjet-Unie gingen ervan uit dat Wallenberg dood was. Op de meeste plaatsen werd het radiobericht echter niet serieus genomen.

Op 6 februari 1957 kondigden de Russen aan dat ze uitgebreid onderzoek hadden gedaan en een document hadden gevonden dat hoogstwaarschijnlijk betrekking had op Wallenberg. In het handgeschreven document stond dat "de voor u bekende gevangene Wallenberg deze nacht in zijn cel is overleden". Het document was gedateerd 17 juli 1947 en ondertekend door Smoltsov, hoofd van de ziekenboeg van de Lubjanka-gevangenis. Het document was gericht aan Viktor Abakumov, de minister van Staatsveiligheid in de Sovjet-Unie. De Russen betreurden in hun brief aan de Zweden dat Smoltsov in mei 1953 was overleden en dat Abakumov was geëxecuteerd in verband met zuiveringen binnen de veiligheidspolitie.

De laatst bekende foto van Wallenberg

De Zweden stonden zeer wantrouwend tegenover deze verklaring, maar de Russen blijven tot op de dag van vandaag bij dezelfde verklaring.

Getuigenissen van verschillende gevangenen die na januari 1945 in Russische gevangenissen hebben gezeten, vertellen, in tegenstelling tot de Russische informatie, dat Raoul Wallenberg gedurende de jaren vijftig gevangen heeft gezeten.

In de jaren tachtig groeide de belangstelling voor Wallenberg over de hele wereld. In 1981 werd hij ereburger van de Verenigde Staten, in 1985 ontving hij dezelfde eer in Canada en eveneens in Israël in 1986. In Zweden en andere landen werkten Raoul Wallenberg-verenigingen eindeloos om antwoorden te vinden op wat er gebeurde.

In november 2000 kondigde Alexander Yakovlev, het hoofd van een presidentiële commissie die het lot van Wallenberg onderzoekt, aan dat de diplomaat in 1947 was geëxecuteerd in de Lubyanka-gevangenis van de KGB in Moskou. Hij zei dat Vladimir Kryuchkov, de voormalige chef van de geheime politie van de Sovjet-Unie, hem in een privégesprek over de schietpartij had verteld.

De Russen brachten in december nog een verklaring uit waarin werd toegegeven dat Wallenberg in 1945 ten onrechte was gearresteerd op beschuldiging van spionage en 2½ jaar in een Sovjetgevangenis werd vastgehouden tot aan zijn dood. De verklaring legde niet uit waarom Wallenberg werd vermoord of waarom de regering 55 jaar lang over zijn dood loog en van 1957 tot 1991 beweerde dat hij stierf aan een hartaanval terwijl hij onder Sovjetbescherming stond.

Op 12 januari 2001 bracht een gezamenlijk Russisch-Zweeds panel een rapport uit dat geen conclusie trok over het lot van Wallenberg. De Russen kwamen terug op de bewering dat hij in 1947 in de gevangenis stierf aan een hartaanval, terwijl de Zweden zeiden dat ze niet zeker wisten of Wallenberg dood of levend was. Het rapport bracht wel bewijs aan het licht dat de reden dat de Sovjets Wallenberg arresteerden de verdenking was dat hij een spion was voor de Verenigde Staten.

5. Sir Nicolas Winton:

Een familiefoto van Nicholas Winton met een van de honderden Joodse kinderen wiens leven hij redde tijdens de Tweede Wereldoorlog

Nicholas Winton werd op 19 mei 1909 in Londen geboren in een Joods gezin. Hij reisde veel door Europa en woonde een tijdje in Duitsland, waar hij bij een bank werkte. Toen de dreiging van de nazi's echter begon toe te nemen, besloot Winton terug te verhuizen naar Groot-Brittannië.

In 1938 had Winton besloten om op vakantie te gaan in de Alpen. Nadat zijn vriend hem echter had gebeld en de situatie in Tsjechoslowakije had beschreven en om hulp had gevraagd, veranderde Winton zijn plannen. Hoewel Winton andere verantwoordelijkheden had, ging hij onmiddellijk naar Praag met maar één doel: de bedreigde bevolking te helpen.

In Praag richtte hij een kantoor op en nam contact op met internationale ambassades om asiel te krijgen voor zoveel mogelijk Tsjechoslowaakse burgers die gevaar liepen.

De enige positieve reactie kwam uit Groot-Brittannië. Alle andere landen hadden hun grenzen gesloten. Britse ambassadeurs kregen echter strikte voorwaarden met betrekking tot het transport van Joodse Tsjechoslowaakse burgers naar Groot-Brittannië.

De Britse grenzen lieten alleen kinderen door en er moest 50 pond per kind worden betaald. Wintons kantoor, gevestigd in een typisch Praags huis, begon vol te lopen met ouders die hun kinderen wilden redden van de Nazi gevaar. Er werden archieven aangelegd met foto's van alle ingeschreven kinderen. Deze foto's werden later afgedrukt in Britse kranten voor Britse gezinnen die Tsjechoslowaakse kinderen wilden adopteren. De tijd was tegen het Winton-team en dus moest alles heel snel gebeuren.

Toen alle kinderen waren geregistreerd en de Britse families de kinderen hadden uitgekozen voor wie ze asiel zouden verlenen, stond Nicholas Winton voor de laatste en moeilijkste taak: zorgen voor een visum voor alle passagiers en veilig vervoer.

Het team van Winton realiseerde zich dat de situatie zo wanhopig was dat ze besloten de visa te vervalsen, waardoor het gevaar toenam.

Een belangrijk obstakel was het verkrijgen van officiële toestemming om Nederland binnen te komen, aangezien de kinderen in Hoek van Holland op de veerboot zouden stappen. Na de Kristallnacht in november 1938 sloot de Nederlandse regering officieel haar grenzen voor Joodse vluchtelingen. De Koninklijke Marechaussee zocht naar hen en stuurde alle gevonden Joodse vluchtelingen terug naar Duitsland, ondanks dat de verschrikkingen van de Kristallnacht algemeen bekend waren.

Winton slaagde, dankzij de garanties die hij van Groot-Brittannië had verkregen. Na de eerste trein verliep het doorkruisen van Nederland voorspoedig.

Ondanks dit alles wisten acht treinen via Duitsland en Frankrijk met succes Groot-Brittannië te bereiken waar de kinderen in veiligheid kwamen en een nieuw thuis kregen.

De laatste, negende trein met 250 kinderen, bereikte Groot-Brittannië niet, vanwege het uitbreken van de oorlog op 1 september 1939.

Ondanks de mislukte verzending van de laatste trein redde Nicholas Winton 669 Tsjechoslowaakse kinderen.

Winton keerde daarna terug naar zijn thuisland, waar hij zich wijdde aan administratief werk. Hij hield zijn nobele daad tientallen jaren geheim. Als zijn vrouw Greta er niet was geweest, die per ongeluk het plakboek met foto's van de geredde kinderen op de zolder van hun huis had gevonden, zouden we waarschijnlijk nooit te weten zijn gekomen over de ongelooflijke dingen die Nicholas Winton heeft gedaan.

In 1998 nodigde president Václav Havel Winton uit voor een privébezoek aan Praag en kende hem de orde van T.G. Masaryk toe.

In zijn thuisland ontving Winton de OBE (=Meest Excellente Orde van het Britse Rijk). Zo luidt zijn volledige naam nu de titel Sir Nicholas Winton.

Winton stierf in zijn slaap aan een hartstilstand op de ochtend van 1 juli 2015 in het Wexham Park Hospital in Slough, nadat hij een week eerder was opgenomen na een verslechtering van zijn gezondheid. Hij werd 106 jaar oud.

6.Pastor Andre Trocme:

Pastor Trocme (samen met zijn vrouw Magda Trocme) was de religieuze leider van het Hugenotendorp LeChambon-sur-Lignon, Frankrijk, dat 5000 Joden verborg en redde.

Op het plateau in Zuid-Centraal Frankrijk liggen 12 overwegend protestantse dorpen.

Pastor André Trocmé en zijn vrouw Magda behoorden tot de leiders van de reddingsoperaties.

Het plateau was om verschillende redenen een ideale schuilplaats, zei Hewett. Het is geografisch geïsoleerd, met veel bossen, afgelegen boerderijen, geen industrie en slecht transport.

Zijn broer, leraar Daniel Trocme, werd met zijn studenten gedeporteerd tijdens de enige succesvolle Gestapo-inval in het dorp; Daniel stierf later in het concentratiekamp Majdanek.

De vluchtelingen werden zonder aarzelen verwelkomd. Ze werden ondergebracht in particuliere huizen, op boerderijen en in openbare instellingen en werden verborgen op het platteland wanneer de nazi's doorbraken.

Een van de dorpelingen herinnerde zich later: 'Zodra de soldaten vertrokken, gingen we het bos in en zongen we een lied. Toen ze dat lied hoorden, wisten de Joden dat het veilig was om naar huis te komen.'

7. Dr. Jan Karski (1914- 2000):

Jan Karski, Poolse verzetsheld en de man die als eerste West-Europa en de Verenigde Staten over de Holocaust vertelde, werd in juni 1914 geboren in de centrale Poolse stad Lodz.

Nadat hij hier zijn eindexamen middelbare school had behaald, ging Jan Karski in 1931 naar Lvov om daar te studeren. Hij behaalde de titel doctor in de rechten en diplomatie aan de Jan Kazimierz-universiteit en werd na aanvullende studies in West-Europa diplomaat bij het Poolse diplomatieke corps in het vooroorlogse Polen.

Na het uitbreken van de oorlog in 1939 sloot hij zich aan bij het ondergrondse Home Army. Dankzij zijn moed, zijn fotografisch geheugen en zijn talenkennis werd hij een legendarische koerier, die door de vijandelijke linies en het bezette Europa sloop om nieuws over het verzet te brengen aan de Poolse regering in ballingschap.

Als officier in het Poolse verzet maakte Jan Karski vier vluchten naar het Westen met rapporten van ondergrondse leiders aan de Poolse regering in ballingschap. Hij werd in 1940 in Slowakije gevangengenomen en gemarteld door de nazi-Gestapo, maar hij ontsnapte met de hulp van Poolse partizanen die de gevangenis aanvielen.

In 1942 riskeerde hij zijn leven om twee keer het getto van Warschau binnen te sluipen.

Eveneens in 1942, vermomd als een nazi-bewaker, sloop Karski het vernietigingskamp Izbica in Oost-Polen binnen, waar hij getuige was van massamoord en marteling van Joden.

Na een zeer gevaarlijke reis bracht hij zijn verhaal naar het Westen, informeerde politieke en religieuze leiders in Londen en ontmoette vervolgens in juli 1943 persoonlijk president Franklin Roosevelt. Karski kon hen echter niet overtuigen om militaire actie te ondernemen tegen de doelen van vernietigingskampen.

Anthony Eden in Groot-Brittannië, president Roosevelt in de VS en zelfs prominente Amerikaanse Joodse leiders luisterden allemaal beleefd, maar ze waren allemaal niet geneigd Karski's gruwelijke relaas van massamoord in het getto van Warschau en in de vernietigingskampen te geloven. Hun eerste prioriteit bleef de nederlaag van het Derde Rijk, in plaats van de redding van het Europese Jodendom. De slachting ging door.

"Misschien geloofden ze het niet, misschien dachten ze dat ik overdreef", vertelde Karski in 1995 aan The Associated Press.

Karski's vierde boek, 'Story of a Secret State,' waarin de Poolse verzetsstrijd werd beschreven, zijn heldendaden werden verteld en ook de realiteit van de Holocaust werd beschreven, werd een bestseller in de Verenigde Staten.

Jan Karski vestigde zich na de oorlog in de VS. Sinds 1952 was hij professor aan de Georgetown University in Washington. Hij gaf ook lezingen in het Pentagon. Professor Jan Karski was een ereburger van Israël, een eredoctoraat van de Universiteit van Lódz, en hij ontving de White Eagle Order, de hoogste Poolse onderscheiding.

Hij werd geëerd als een 'Rechtvaardige onder de Naties' door de staat Israël en velen zouden hem naast de bekendere Oscar Schindler beschouwen als een van de meest moedige helden van die donkere jaren. Hij werd over de hele wereld erkend als een morele autoriteit en zijn acties werden beschouwd als een model van menselijke solidariteit.

Jan Karski stierf op 13 juli 2000, 86 jaar oud, in het Georgetown University Hospital in Washington, D.C.

8. Mustafa en Zejneba Hardaga:

In april 1941, toen de Duitsers Joegoslavië binnenvielen, werd Sarajevo vanuit de lucht gebombardeerd. Het huis van de familie Kavilio werd verwoest. Ze waren naar de heuvels gevlucht toen het bombardement begon en hadden nu geen huis. Terwijl ze naar de familiefabriek liepen, ontmoetten ze Mustafa Hardaga, een moslimvriend die de eigenaar was van het fabrieksgebouw. Hij bood hen onmiddellijk aan om in zijn huis te blijven.

De Hardagas waren Moslims. Het huishouden omvatte Mustafa en zijn vrouw Zejneba, en zijn broer Izet en vrouw Bachriya.

De Kavillo's met hun redders

Volgens hun Moslimtraditie moesten de vrouwen een sluier dragen en hun gezicht bedekken in het bijzijn van vreemden. Een vreemde man bij hen thuis laten slapen was een zeer ongebruikelijke stap. Maar zoals Zejneba vele jaren later beschreef, verwelkomden hun echtgenoten de Kavilio's en vertelden ze dat ze nu deel zouden uitmaken van de familie. "Ons huis is jouw huis", zeiden ze, en om dit duidelijk te maken, waren de vrouwen niet verplicht hun gezicht te bedekken in het bijzijn van Josef Kavilio, aangezien hij nu een lid van de familie was.

De familie Kavilio bleef een korte tijd bij de Hardagas totdat Josef Kavilio zijn vrouw en kinderen naar Mostar kon verhuizen, in een gebied onder Italiaanse controle, waar Joden relatief veilig waren.

Kavilio zelf bleef achter om zijn bedrijf te liquideren. Uiteindelijk werd hij gearresteerd en gevangengezet. Vanwege de hevige sneeuwval konden de gevangenen niet worden overgebracht van Sarajevo naar het beruchte Jasenovac-kamp bij Zagreb, waar de Kroaten systematisch Serviërs, Joden en Roma vermoordden. In plaats daarvan werden de gevangenen met geketende voeten meegenomen om de wegen sneeuwvrij te maken. Dit is waar Zejneba Kvilio zag. Kavilio getuigde later dat hij haar op de hoek van de straat zag staan, haar gezicht traditioneel gesluierd. Ongestoord door het gevaar begon ze de gevangenen eten te brengen.

Josef Kavilio wist uiteindelijk te ontsnappen en keerde terug naar het huis van Hardaga. De familie verwelkomde hem hartelijk en verzorgde hem weer tot hij weer gezond was.

Het hoofdkwartier van de Gestapo was vlakbij en het gevaar was immens. In zijn getuigenis beschreef Josef de mededelingen op de muren waar stond dat degenen die Serviërs en Joden zouden verbergen de doodstraf zouden krijgen.

Josef wilde het leven van Hardagas niet in gevaar brengen en besloot naar Mostar te vluchten om zich bij zijn familie te voegen.

Na september 1943, toen de Italiaanse gebieden onder Duitse bezetting kwamen, moest de familie Kavilio opnieuw verhuizen. Ze vluchtten de bergen in en sloten zich aan bij de partizanen. Na de oorlog keerden ze terug naar Sarajevo. Opnieuw bleven ze bij de Hardaga's totdat ze een eigen plek konden vinden. De Hardaga's gaven ook de sieraden terug die de familie Kavilio bij hen had achtergelaten om ze in bewaring te geven.

Op dat moment hoorden ze dat de vader van Zejneba, Ahmed Sadik, een Jood met de naam Papo in zijn huis had verstopt.

Hij overleefde de oorlog niet. Hij werd gepakt, gearresteerd en vermoord in Jasenovac.

De familie Kavilio emigreerde naar Israël. In 1984 vroegen ze Yad Vashem om de familie Hardaga en Ahmed Sadik te erkennen als Rechtvaardigen onder de Volkeren. Een jaar later kwam Zejneba Hardaga naar Israël om een boom te planten in naam van haar familie.

Vijftig jaar na de Holocaust, toen Sarajevo in 1994 werd aangevallen door Servische troepen, waren Zejneba en haar familie in grote nood. Met de hulp van het Joint Distribution Committee deed Yad Vashem een beroep op de president van Bosnië om Zejneba toe te staan naar Israël te komen.

In februari 1994 arriveerden Zejneba, haar dochter, haar man en kind in Israël en werden verwelkomd door regeringsfunctionarissen, vertegenwoordigers van Yad Vashem en de Kavilios. De Hardaga's hadden tijdens de donkerste periode in de Joodse geschiedenis onderdak geboden aan een Joods gezin. Het was nu de staat Israël die de schuld terugbetaalde en de Hardaga's hielp in hun tijd van nood.

Het was waarschijnlijk deze diepe band die Zejneba's dochter - Sarah Pecanac - en haar familie ertoe bracht zich tot het Jodendom te bekeren. “Het is niet meer dan normaal dat ik Joods wil worden. Het is een eer voor mij om tot deze mensen te behoren”, legde ze uit. Ze sloot nog een andere cirkel, toen ze begon te werken voor Yad Vashem, waar het verhaal van haar familie wordt tentoongesteld in het museum, waar het dossier over de familie wordt bewaard in het archief van de Rechtvaardigen onder de Volkeren, en waar een boom is geplant door haar moeder ter ere van haar familie's moed en menselijkheid.

Zejneba (vierde van rechts) bij de boomplantceremonie ter ere van haar familie in Yad Vashem

9.Wilm Hosenfeld:

Hosenfeld werd beroemd door Roman Polanski's film 'The Pianist' uit 2002, gebaseerd op een waargebeurd verhaal van de Joods-Poolse muzikant Wladyslaw Szpilman.

De film, die hoofdprijzen won bij de Oscars, de Franse Cesars en het filmfestival van Cannes, is gebaseerd op de dagboeken van Szpilman en op brieven die de pianist aan Yad Vashem schreef.

De film laat zien hoe Hosenfeld Szpilman in november 1944 hielp verbergen in de ruïnes van Warschau en de muzikant dekens, eten en morele steun gaf.

Naast Szpilman had ook een andere Joodse overlevende, Leon Wurm, getuigd dat Hosenfeld hem hielp na zijn ontsnapping uit een concentratiekamp.

Yad Vashem wachtte met het eren van Hosenfeld totdat was vastgesteld dat de Duitse officier niet betrokken was bij oorlogsmisdaden tijdens de Opstand van Warschau in 1944.

In zijn schrijven benadrukte Hosenfeld zijn groeiende afkeer van de onderdrukking van de Polen door het regime, de vervolging van de Poolse geestelijkheid, het misbruik van de Joden en, met het begin van de 'Endlösung', zijn afschuw over de uitroeiing van het Joodse volk.

Wladyslaw Szpilman

Hosenfeld werd kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 opgeroepen voor de Wehrmacht. Vanaf juli 1940 werd hij ingezet in Warschau, waar hij diende als sport- en cultuurofficier. Hij was betrokken bij het ondervragen van gevangenen tijdens de Opstand van Warschau.

Na de oorlog werd Hosenfeld gearresteerd, berecht door de Sovjets en veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf die later werd omgezet in 25 jaar. Hij stierf in een Sovjetgevangenis in 1952.

10. Joop en Willy Westerweel:

Joop Westerweel (25 januari 1899, Zutphen - 11 augustus 1944, Vught) was een onderwijzer en een Christen-anarchist die een Nederlandse verzetsleider in de Tweede Wereldoorlog werd, het hoofd van de Westerweel Groep.

Westerweel was de zoon van een drukker. Hij was een pacifist en toen hij onderwijzer was in Nederlands-Indië (het huidige Indonesië), werd hij de eerste gewetensbezwaarde, hij werd veroordeeld tot gevangenisstraf en uit Nederlands-Indië gestuurd.

In Nederland regelde hij huisvesting voor Duits- en Pools-Joodse vluchtelingen en onderwijs voor hun kinderen.

Begin 1940 begon Westerweel met zijn ondergrondse activiteiten. Hij verzamelde vrienden en familie, Joods en niet-Joods, die na de oorlog de ‘Westerweelgroep’ zouden heten.

De Joodse leden van de groep waren meestal tieners en jongvolwassenen en ook leden van de Zionistische jongerenorganisatie de 'Halutzim - חָלוּצים.'

Ze slaagden erin om 50 Joodse kinderen uit Duitsland te smokkelen, en ontsnappingsroutes naar Zwitserland of via België naar Frankrijk en Spanje op te zetten, om uiteindelijk in Palestina te belanden.

Waarschijnlijk werden zo'n 300 tot 400 mensen gered door Westerweel en zijn groep.

Ook Joops echtgenote Willy behoorde tot de groep Westerweel, evenals Joachim Simon*, Letty Rudelsheim**, Giel Salome, Frans Gerritsen, Henny Gerritsen-Kouffeld, Jan Smit, Paula Welt Kaufman, Menachem Pinkhof en Mirjam Pinkhof.

De Westerweelgroep en de Palestinapioniers

*Joachim (Shushu) Simon(1919-1943):

Simon was geboren in Berlijn geboren 1919. In november 1938 tijdens de Reichskristallnacht werd hij gearresteerd en opgesloten in het concentratiekamp Buchenwald.

Door bemiddeling van Nederlands-Joodse organisaties werd hij vrijgelaten, waarna hij naar Nederland kwam.

Toen de oorlog uitbrak sloot hij zich aan bij de ‘Palestina-pioniers’.

Simon ging verschillende keren naar Frankrijk. In 1943 viel hij in Duitse handen en belandde in de gevangenis van Breda waar hij zelfmoord pleegde om geen namen bekend te maken. Hij was pas 24 jaar oud.

Willy, de vrouw van Joop, had samen met lid **Letty Rudelsheim (die Joods was) een onderduikadres geregeld in een flat in Rotterdam, langs een van de vluchtroutes. Vanuit deze flat werden mensen overgeplaatst naar het zuiden van Europa.

Willy en Letty zorgden voor de mensen in de flat door geld en eten te verstrekken van gestolen bonkaarten. Op 10 oktober 1943 verraadde iemand hen aan de Duitsers en ze bestormden de flat en arresteerden iedereen die erin zat.

Er zaten toen 8 Joden in het appartement, ze werden in de gevangenis van Rotterdam gezet, daarna naar Westerbork en uiteindelijk vermoord in Auschwitz.

Ook Willy en Letty werden gearresteerd en Letty kwam via Westerbork ook in Auschwitz terecht, maar ze overleefde en stierf in 2009.

Willy werd afgevoerd naar het concentratiekamp in Vught*** en vandaar naar Ravensbruck (een vrouwenconcentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog, gelegen in Noord-Duitsland, 90 km ten noorden van Berlijn). Ook zij overleefde en stierf in 1999 in Amsterdam op 91-jarige leeftijd.

Joop werd op 10 maart 1944 gearresteerd nadat hij een groep Joodse kinderen in veiligheid had gebracht in Spanje, terwijl hij op de terugweg naar Nederland aan de Nederlands/Belgische grens was. Hij werd in augustus 1944 in het concentratiekamp Vught geëxecuteerd.

*** Vught was het enige officiële SS-concentratiekamp in bezet Noordwest-Europa, gevestigd in bezet Nederland in de provincie Noord-Brabant.

Net als elk ander nazi-concentratiekamp had Vught zijn eigen galg en crematorium.

11.Gijsbertje Duizer & Hilde van Straten-Duizer:

Gijsbertje Duizer-Verhoef with survivor Joseph van Straten

In het door de nazi's bezette Nederland in 1943 stond de 18-jarige Hilde van Straten-Duizer oog in oog met een groep Duitse soldaten die de boerderij van haar moeder in Asperen (prov. Gelderland) doorzochten op zoek naar ondergedoken Joden.

Hilde was bang dat de Duitsers na huiszoeking de opslagzolder boven de familieschuur zouden controleren waar een 22-jarige Joodse vriend van de familie zich in het hooi had verstopt. De ouders van de jongeman waren al gedeporteerd - ze zijn vermoord in Auschwitz - en hij was ontsnapt, maar zou ongetwijfeld worden weggestuurd als hij werd ontdekt.

In een poging om aan een zekere dood te ontsnappen, omdat ze een Jood onderdak hadden geboden, probeerden Hilde en haar zus de Duitsers af te leiden door te flirten en met hen in gesprek te gaan. Dat lukte en de soldaten verlieten het huis zonder ooit de opslagruimte te controleren.

Ondanks gevaar voor eigen leven, boden Hilde en haar moeder Gijsbertje Duizer de jonge Joodse man tot het einde van de oorlog onderdak. Ondertussen was Hilde verliefd geworden op de verborgen gast van haar familie, bekeerde zich na de bevrijding van Holland tot het Jodendom en trouwde met hem.

Hilde Van Straten (rechts)

Joop en Hilde Van Straten emigreerden in 1951 naar Israël en kregen vier kinderen.

De moeder van Hilde Van Straten stierf in 1968. Nu bijna 80, van-Straten-Duizer en haar overleden moeder werden op 31 maart 2005 in Yad Vashem erkend als Rechtvaardigen onder de Volkeren.

12.Miep Gies(1909 - 2010):

Hermine Santruschitz, beter bekend als Miep Gies, was een van de Nederlandse burgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog Anne Frank, haar familie en vier andere Joden voor de nazi's verstopte in een bijgebouw boven het bedrijfspand van Anne's vader.

Ze was Oostenrijks van geboorte, maar in 1920, toen ze nog maar elf was, werd Miep als pleegkind opgenomen in een Nederlands gezin aan wie ze erg gehecht raakte. Hoewel ze aanvankelijk maar zes maanden zou blijven, werd dit verblijf vanwege haar zwakke gezondheid verlengd tot een jaar, waarna ze ervoor koos bij hen te blijven en de rest van haar leven in Nederland te blijven wonen.

In 1933 begon ze te werken voor Otto Frank, een zakenman die met zijn gezin van Duitsland naar Nederland was verhuisd in de hoop zijn familie de vervolging van de nazi's te besparen omdat ze Joods waren.

Miep werd een hechte, vertrouwde vriend van de familie en was een grote steun voor hen tijdens de twee jaar dat ze ondergedoken zaten.

Ze haalde het dagboek van Anne Frank terug nadat het gezin was gearresteerd en bewaarde de papieren veilig totdat Otto Frank in 1945 terugkeerde uit Auschwitz en hoorde van de dood van zijn jongste dochter.

Samen met Alison Leslie Gold schreef Miep het boek 'Anne Frank Remembered: The Story of the Woman Who Helped to Hide the Frank Family,' voor het eerst gepubliceerd in 1987.

1945: Miep Gies, eerste rij links, met Otto Frank, eerste rij midden, en andere 'helpers' Bep Voskuijl, eerste rij rechts, Johannes Kleiman, achterste rij links, en Victor Kugler, achterste rij rechts

Na de nazi-invasie van 1940, bereidde Otto Frank een geheime kamer achter een zwaaiende boekenkast boven het kantoor van de firma aan de Prinsengracht 263; en in juli 1942 dook het gezin van vier personen - Otto, zijn vrouw Edith en hun dochters Margot en Anne - onder en liet een vals spoor achter dat aangaf dat ze naar Zwitserland waren gevlucht.

Kort daarna voegden zich andere Joden bij hen, de familie van Pels en de familietandarts van Miep Gies, Fritz Pfeffer – in totaal acht mensen.

Twee jaar lang riskeerden Miep Gies en haar man Jan, een gemeenteambtenaar met wie ze in 1941 was getrouwd, hun leven om voedsel en proviand en nieuws van buitenaf binnen te smokkelen, bedelend, kopend en ruilend wat ze nodig hadden van boeren en winkeliers. Ze werden daarbij geholpen door haar collega's Victor Kugler, Johannes Kleiman en Bep Voskuijl.

Miep trad op als vertrouwelinge voor de puber Anne en bracht haar papier voor haar dagboek en een keer een paar tweedehands schoenen met hoge hakken. Het heldhaftige staaltje van humanitarisme van de Gies eindigde op 4 augustus 1944, toen de familie Frank werd verraden (door een persoon wiens identiteit onbekend blijft). Ze werden gearresteerd en naar concentratiekampen gestuurd.

Toen de Gestapo arriveerde, zat Miep Gies achter haar bureau in het kantoor beneden. Ze herkende aan de stem van een van de arresterende agenten dat hij Weens was, en ze slaagde erin hem te charmeren en misschien haar eigen leven te redden.

Nadat de Franken waren verraden en gearresteerd, ging de taak van Miep verder. Ze klom nog een keer de zoldertrap op om Annes geschriften op te halen en vond ze verspreid op de vloer. Miep raapte snel de schriften bij elkaar en bewaarde ze voor Annes verwachte terugkeer na de oorlog. Toen ze hoorde van het overlijden van Anne in Bergen-Belsen, gaf Miep Otto Frank de notitieboekjes van zijn dochter.

Sindsdien treurde Miep om het wrede lot van haar vrienden van de zolder. "Elk jaar op 4 augustus sluit ik de gordijnen van mijn huis en neem ik de telefoon niet op en doe de deur niet open als de deurbel afgaat", zei ze. “Het is de dag dat mijn Joodse vrienden werden weggevoerd naar de vernietigingskampen. Die schok ben ik nooit te boven gekomen.”

Miep Gies wordt over de hele wereld geëerd voor haar morele moed. In Israël brengt het Yad Vashem Memorial hulde aan haar als een Rechtvaardige onder de Volkeren.

Ze stierf op 100-jarige leeftijd in Nederland op 11 januari 2010.

13.Henk, Jan & Hein Sietsma:

Jacob en Rosetta Nihom woonden met hun ouders achter hun winkel in Nijkerk, Gelderland. In 1941 werden zij benaderd door de heer Henk Sietsma die aanbood voor de kinderen een onderduikadres te zoeken. Op dat moment waren de restricties voor Joden niet bedreigend genoeg voor hun ouders om hiermee in te stemmen.

Jan Sietsma 14 augustus 1923 - 29 maart 1945

Henk Sietsma 18 oktober 1921- 10 mei 2002

Hein Sietsma 15 oktober 1919-21 januari 1945

In januari 1942 werd in Utrecht een Joodse middelbare school opgericht, en de twee tieners reisden elke dag 45 kilometer om daar naar toe te gaan, maar toen Jacob het bevel kreeg zich te melden in een werkkamp in Nederland, besloot de familie dat de tijd rijp was komen onderduiken.

De gebroeders Sietsma, die de 'Groep Hein' hadden gevormd, een ondergrondse verzetsgroep die Joden hielp onderduiken, waren behulpzaam bij het verstrekken van onderduikadressen, het verkrijgen van voedselbonnen en het afgeven van valse identiteitspapieren.

Andere leden van deze groep waren de heer Harry Aldenzee, Jan en Dinie van Meerveld evenals Ab en Hendrika van Meerveld-van 't Hof, Aalt en Ali Lozeman en Piet Hartog.

Hein Sietsma (1919-1945) werd op 28 april 1944 in Friesland opgepakt door de treindienstleiders en gedeporteerd naar Dachau, waar hij overleed.

Ook Jan werd gearresteerd en afgevoerd naar Dachau. Ook hij overleefde het kamp niet. Henk overleefde de oorlog, na opsluiting in een concentratiekamp in Duitsland. Henk schat dat in ieder geval negen gezinnen en elf personen zijn gered door de Groep Hein. De groep redde ook het leven van veel Britse en Amerikaanse luchtmachtmannen.

In april 1977 erkende Yad Vashem Hein en Henk Sietsma als Rechtvaardigen onder de Volkeren.

14. Dirk van Schaik:

Dirk van Schaik woonde in de stad Gouda, Zuid-Holland, naast de Catharinehoeve, de hachshara-boerderij die eind jaren dertig en begin jaren veertig onderdak bood aan een groep Zionistische jongeren, zowel in Duitsland geboren als Nederlandse.

Hakhshara (Hebreeuws: הַכְשָׁרָה; is een Hebreeuws woord dat letterlijk "voorbereiding" betekent. De term wordt gebruikt voor trainingsprogramma's en landbouwcentra in Europa en elders. In deze centra zouden Zionistische jongeren en jongvolwassenen beroepsvaardigheden leren die nodig zijn voor hun emigratie naar Israël en het daaropvolgende leven in kibboetsim.

Dirk was arbeider in de kaarsenmakerij in Gouda en had als Rooms-Katholiek een groot gezin. Het gezin woonde naast de boerderij en Dirk kwam voor het eerst in contact met de bewoners van het tehuis toen hij, voor wat bijverdienste, op de shabbat diverse werkzaamheden verrichtte voor de bewoners van de Catharinehoeve.

Door dit wekelijkse bezoek aan het hachshara-tehuis raakte Dirk bevriend met de groep en werd hij na een tijdje een van de landbouwassistenten op de boerderij. In 1943 werd de situatie in Gouda steeds dreigender en besloten de directeuren van het tehuis, Manfred en Shoshana Litten, alle jongeren onder hun leiding te laten onderduiken. Dirk hielp hen bij het vinden van een plek en daarna, toen de jongeren allemaal waren opgevangen, voorzag hij ze twee jaar lang van voedselbonnen en valse documenten, en diende als escorte wanneer ze van de ene naar de andere plek moesten verhuizen.

Omdat de Littens zelf ondergedoken zaten en later werden gedeporteerd, voelde Dirk zich verantwoordelijk voor de onderduikers en stond zijn hele leven in het teken van het redden van hun leven. Hierbij werd hij bijgestaan door zijn vrouw, zijn kinderen en zijn superieuren in de fabriek, die onvermijdelijk zijn talrijke afwezigheden op het werk opmerkten, maar nooit de oorzaak onderzochten. Dirk heeft gedurende deze jaren nooit enige vergoeding gekregen voor zijn werk en verwachtte er ook geen.

Shoshana Litten

Manfred Litten

Shoshana Litten-Serlui kwam op 25 mei 1945 om het leven in Tsjechoslowakije, details zijn niet bekend. Manfred Litten kwam op 1 oktober 1944 aan in Auschwitz en kwam daar op 28 februari 1945 om het leven.

Hun zoon Gideon, geboren in 1936, emigreerde op 10-jarige leeftijd naar Mandaat Palestina met de Jeugd Aliyah.

Op 1 november 1979 erkende Yad Vashem Dirk van Schaik als Rechtvaardige onder de Volkeren.

15.Hendrikus and Martha Snapper: Hendrikus (Hein) Snapper werkte op het gemeentelijk arbeidsbureau in Naaldwijk (Zuid-Holland). Al vroeg werd hij zich bewust van de vervolging van Nederlandse Joden en hij en zijn vrouw Martha besloten Joden te helpen deportatie te voorkomen.

In 1942 sloot hij zich aan bij de Nederlandse ondergrondse en kwam in contact met de familie de Hartog, die als een van de laatste Nederlandse Joden een bevel tot deportatie had gekregen en wanhopig op zoek waren naar een onderduikadres.

De Snappers, met zelf vijf kleine kinderen, namen Rosa de Hartog in huis en regelden onderduikadressen voor haar man Levy (Leen) en hun vijf kinderen bij vrienden en buren.

De familie Snapper had eerder twee Joden in huis genomen, een oudere mevrouw en een 17-jarige, maar geen van beiden kon doorgaan als hun huishoudster, dus hadden ze ze overgebracht naar andere gezinnen.

De Snapper familie 16. Jan Zwartendijk(1896- 1976): Jan Zwartendijk was een Nederlandse zakenman en diplomaat die tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden hielp ontsnappen uit Litouwen.

In september 1939 veroverde Hitler het westelijke deel van Polen, terwijl Stalin, zijn bondgenoot, het oostelijke deel bezette.

Als gevolg hiervan vluchtten meer dan 10.000 Poolse vluchtelingen naar Vilnius (Vilna), Litouwen, dat destijds neutraal was. De vluchtelingen waren overwegend jonge mannen van dienstplichtige leeftijd. Zij vertegenwoordigden het neusje van de zalm van de Joodse intellectuele elite van Polen.

Er waren leiders van verschillende arbeiderspartijen (Bund en zionisten); schrijvers; acteurs; en enkele van 's werelds meest vooraanstaande rabbijnen, Talmoedgeleerden en bijna 3000 afgestudeerde Talmoedstudenten.

Toen de Sovjet-Unie eind juli 1940 Litouwen annexeerde, werd de orthodox-Joodse gemeenschap door angst gegrepen - die besefte dat ze hun religie niet zouden mogen naleven en er onder het communisme actief voor vervolgd zouden worden. Tijdens deze overgangsperiode zochten ze alle mogelijke middelen om naar de vrije wereld te ontsnappen. Zweden, de enige toegankelijke neutrale in het land in de regio, weigerde vluchtelingen op te nemen.

Zwartendijk met zijn dochter Edith en zoon Jan jr., Kovno, 1939-1940

Uit zijn ervaringen in Hamburg in de jaren dertig begreep Zwartendijk hoe grimmig de situatie voor de Joden was. Hij nam contact op met L.P.J. Decker, de Nederlandse ambassadeur in Riga, om advies en ontving een briefje waarin stond:

"Er waren geen visa nodig voor Curaçao. De gouverneur heeft de exclusieve bevoegdheid om landingsvergunningen af te geven aan buitenlanders, een bevoegdheid die hij zelden uitoefent."

De twee studenten vroegen Zwartendijk alleen de eerste zin in hun paspoort te schrijven. Zwartendijk ging akkoord en schreef de verkorte verklaring erin. Dit werden nu ‘Curacao Eindvisa’.

Gutwirth en Nussbaum brachten vervolgens hun 'gevisumeerde' paspoorten naar Chiune Sugihara, de Japanse consul in Kaunas, die hun doorreisvisa gaf die tien dagen geldig waren in Japan. Met de Nederlandse en Japanse 'visa' konden de studenten, die buitenlandse staatsburgers waren, Sovjet-uitreisvisa krijgen. Hierdoor konden ze via de Transsiberische Spoorweg naar Vladivostock reizen en vandaar per boot naar Japan.

Chiune Sugihara

De jonge mannen realiseerden zich dat ze iets op het spoor waren dat zou kunnen werken voor andere orthodoxe vluchtelingen die in Litouwen waren opgepakt. Ze gingen terug naar Zwartendijk, die een stempel liet maken met de tekst ‘Geen visum naar Curaçao nodig’.

Het nieuws verspreidde zich onder de vluchtelingen in Vilna en honderden haastten zich naar het Nederlandse consulaat in Kaunas. Zwartendijk stempelde in razend tempo de inmiddels ongeldige Poolse en Litouwse paspoorten, dag in dag uit. Andere mensen maakten vervalsingen van de toch al ‘twijfelachtige’ visa.

Van daaruit gingen ze naar Chiune Sugihara, de Japanse consul, die wist dat de visa niet ‘echt’ waren, maar toch doorreisvisa aan de Joden verstrekte.

Mensen die in Japan aankwamen, stuurden hun visum terug naar familieleden die zich nog in Vilnius bevonden.

Zwartendijk produceerde minstens 2345 visa en Sugihara gaf er bijna 2000 uit (vanwege geaccepteerde vervalsingen). Japan was zich volledig bewust van de onechtheid van de documenten en stond elke Jood die ze gebruikte toe om te landen. Ze werden allemaal gesponsord door de Joodse gemeenschap in Kobe, Japan.

Noch Zwartendijk noch Sugihara waren beroepsdiplomaten. Zwartendijk was zakenman die door Decker was gevraagd een nazi-sympathisant te vervangen. Sugihara was een inlichtingenofficier.

De gecombineerde inspanningen van deze twee quasi-diplomaten duurden minder dan drie weken.

Het belang van deze redding werd benadrukt in oktober 1940, toen Himmler een bevel uitvaardigde dat de emigratie van Joden uit het door de nazi's bezette deel van Polen verbood. Hij deed dit op grond van het feit dat Joodse immigratie naar neutrale landen zoals de VS al aan beperkingen onderhevig was, en dat als Poolse Joden (‘Ostjuden’) immigratievisa zouden krijgen, er minder visa beschikbaar zouden zijn voor Duitse Joden.

Bovendien waren Oost-Europese Joden vanwege hun orthodoxie een bron van Talmoedleraren en rabbijnen die werden gezocht door Amerikaans-Joodse religieuze instellingen die 'gretig' waren om hen te sponsoren.

De religieuze instellingen in Amerika, schreef Himmler, zagen in de ‘Ostjuden’ een waardevol element in hun strijd voor een spirituele renaissance van het Judaïsme – die ook zou leiden tot Amerikaans-Joodse pogingen tegen Duitsland. (De VS was neutraal totdat Duitsland op 11 december 1941 de oorlog aan de VS verklaarde).

Toen de Sovjets op 3 augustus de consulaten in Kaunas sloten, ging Zwartendijk met zijn gezin terug naar het door de nazi's bezette Nederland, waar hij doorging als leidinggevende bij Phillips. Mogelijk werd hij een Brits contact voor de Nederlandse underground.

Decker werd als beroepsdiplomaat toegelaten tot Zweden.

Sugihara kon nog een paar weken blijven en ging door met het uitdelen van transitvisa, zelfs nadat hem dat door zijn superieuren was verboden. Van Kaunas, waar hij naartoe was gestuurd om te zien of de Duitsers Rusland zouden binnenvallen, werd hij naar Praag gestuurd, vervolgens naar Koeningsberg en werd uiteindelijklly teruggeroepen naar Berlijn.

Tegen het einde van de winter van 1940-1941 kwamen tussen de 2100 en 2200 Joodse vluchtelingen Japan binnen, waar ze drie tot acht maanden bleven.

Voor 7 december 1941 kon meer dan de helft van hen doorreizen naar vrije landen op het westelijk halfrond.

De overige 1000 werden overgebracht naar Hong Kew, in het Japanse deel van Shanghai, waar ze de oorlog overleefden.

Onder hen bevonden zich de hele Yeshiva van Mir, de enige yeshiva die de Holocaust ongeschonden overleefde, en een aantal vooraanstaande Talmoedgeleerden uit Telshe Yeshiva, twee legendarische instituten van Joods onderwijs. Deze hele groep had uiteindelijk een diepgaand effect op het herstel van het Jodendom in de naoorlogse wereld.

17.Casper, Corrie ten Boom:

Casper ten Boom In 1837 opende Willem ten Boom een klokkenwinkel. Toegewijde Christenen, het ouderlijk huis boven de winkel was altijd een 'open huis' voor iedereen in nood.

Na een inspirerende Nederlands Hervormde eredienst in 1844 begon Willem een wekelijkse gebedsdienst om te bidden voor het Joodse volk en de vrede van Jeruzalem (Psalm 122:6).

Zijn zoon Casper zette de gebedstraditie voort met zijn eigen gezin. Deze gebedsbijeenkomsten duurden 100 jaar - tot 28 februari 1944, toen nazi-soldaten Casper en zijn hele gezin arresteerden wegens het verbergen van Joden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog leefden de ten Booms hun Christelijk geloof uit door van hun huis een toevluchtsoord - een schuilplaats - te maken voor Joden en leden van de Nederlandse ondergrondse die werden opgejaagd door de nazi's.

In de jaren 1943 en tot in 1944 woonden er meestal wel zeven mensen illegaal in de tien Boomse huizen - Joden en leden van de Nederlandse ondergrondse. Extra vluchtelingen zouden een paar uur of een paar dagen bij de ten Booms blijven tot er een ander ‘safe house’ voor hen gevonden kon worden.

Caspers dochter Corrie (15 april 1892- 15 april 1983) werd een leider binnen het netwerk van de Haarlemse metro.

Corrie en 'de Beje-groep' zouden op zoek gaan naar moedige Nederlandse families die vluchtelingen zouden opnemen, en een groot deel van Corrie's tijd werd besteed aan de zorg voor deze mensen als ze eenmaal ondergedoken waren. Door deze activiteiten hebben de familie ten Boom en hun vele vrienden het leven van naar schatting 800 Joden gered en veel Nederlandse ondergrondse arbeiders beschermd.

De uitgebreide familie ten Boom, poserend met enkele van hun 'huisgasten'

In 1968 vroeg het Holocaust Museum in Jeruzalem aan Corrie om een boom te planten in de Tuin van de Rechtvaardigen, ter ere van de vele Joodse levens die haar familie redde. Corrie's boom staat daar vandaag. Begin jaren zeventig werd Corrie's boek 'The Hiding Place' een bestseller, en World Wide Pictures (Billy Graham Evangelistic Association) bracht de grote film 'The Hiding Place' uit.

Corrie ging verder met het schrijven van vele andere inspirerende boeken. Er zijn vijf evangelische video's over Corrie.

Ze stierf op haar 91ste verjaardag, 15 april 1983.

Het huis van de familie ten Boom is omgebouwd tot museum.